Ziemia malborska. Kultura ludowa. Materiały etnograficzne Powiśla i Żuław

Autor: ks. Władysław Łęga

Rok wydania: 2018

Ilość stron: 351

Oprawa: twarda

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Książka Władysława Łęgi zawiera bezcenny dla współczesnych badaczy i regionalistów materiał, który ocalił od zapomnienia obraz dawnego Powiśla, z jego charakterystyczną oraz unikatową kulturą materialną i niematerialną. Prezentuje nieistniejący już świat dawnych mieszkańców tego regionu, ich życie codzienne oraz świąteczne zwyczaje, pokazuje ich domostwa, warsztaty pracy oraz to, jak się zachowywali, wypełniając codzienne obowiązki i jak spędzali czas wolny. To lektura obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych historią Powiśla.

Spis treści:

Komentarze do współczesnego wydania

Wstęp  /11

K.Zdziennicki: Władysław Łęga - etnograf rodem z Powiśla  /15

Władysław Łęga - badacz  kultury ludowej ziemi malborskiej  /21

K. Zdziennicki: Badania etnograficzne Powiśla do 1945 roku  /29

A. Paprot-Wielopolska - Powiśle  w opracowaniach polskich badaczy kultury tradycyjnej i regionalnej po 1945 roku  /39

A. Paprot-Wielopolska - Dziedzictwo kulturowe i tożsamość mieszkańców Powiśla po 1945 roku  /51

A. Paprot-Wielopolska, K. Zdziennicki - Wybrana literatura etnograficzna i regionalna  /61

KS. WŁ. ŁĘGA, Ziemia Malborska, kultura ludowa

Przedmowa  /67

Rozdział I. Wiadomości wstępne  /71

Geografia i topografia  /71

• Granice  /71
• Krajobraz  /71
• Nazwy topograficzne  /72

Wzmianki historyczne  /74

• Misje Gotfryda i Chrystiana  /74
• Bałtowie. Słowianie  /75
• Osady i parafie słowiańskie  /75
• Krzyżacy  /76
• Utworzenie województwa malborskiego  /78
• Wojewodowie malborscy  /79
• Starostwa i starostowie  /79
• Królowie polscy na ziemi malborskiej  /80
• Wojny szwedzkie  /80
• Zabór pruski  /81
• Ruch narodowościowy  /81
• Plebiscyt  /81
• Szkoły. Towarzystwa  /83
• Pamiątki polskie  /83

Ludność  /85

• Gęstość zaludnienia  /85
• Przyrost  /85
• Stosunki narodowościowe  /87
• Grupy etnograficzne: polska, niemiecka, holenderska  /88
• Typy antropologiczne  /90
• Nazwiska. Imiona  /90
• Stosunki społeczne  /91

Gwara  /93

• Cechy gramatyczne  /93
• Słowotwórstwo  /93
• Czasowniki  /94
• Teksty gwarowe  /94
• Wpływ Kujaw i Mazowsza  /94
• Słownictwo  /94

Przegląd literatury  /96

• Jedyna polska praca  /96
• Dzieła niemieckie  /96

Rozdział II. Kultura materialna  /99

Trzy działy kultury ludowej  /99

Odzież  /99

• Odzież męska  /99
• Strój kobiecy  /101
• Odzież zimowa  /102
• Ubranie dzieci  /102
• Szycie i pranie  /103

Pożywienie  /104

• Ilość pożywienia  /104
• Potrawy zwykłe  /104
• Specjalności  /104
• Wypiek chleba  /106
• Stępa i inne przyrządy  /106
• Jagody i grzyby  /108

Budownictwo  /108

• Chaty z podsieniem  /109
• Domy bez podsienia  /111
• Chata nizinna  /112
• Typy budownictwa  /114
• Drzwi  /116
• Szczyt i dach  /116
• Budynki gospodarcze  /119
• Schroniska dla pastuchów  /121
• Żurawie  /122
• Bramy, płoty  /122
• Typy wsi  /124

Sprzęty  /126

• Łóżko, kolebka  /126
• Stołki, ławy, stoły  /127
• Police  /128
• Skrzynie  /129
• Wieszaki. Szafy  /130
• Kuchnia  /131
• Rozkład sprzętów  /131

Rolnictwo  /132

• Gleba i jej wydajność  /132
• Chłopi i parobcy  /132
• Uprawa roli   /133
• Młócenie zboża  /137
• Zbiór kartofli  /138
• Ładownica drzewa  /139
• Środki przewozowe  /140
• Uprząż. Jarzma  /142
• Ogrodnictwo i sadownictwo  /143

Hodowla zwierząt  /145

• Zwierzęta domowe  /143
• Pasza dla zwierząt  /145
• Bartnictwo  /147

Rybołówstwo i łowiectwo  /148

• Rybołówstwo rzeczne i jeziorne  /148
• Łodzie  /149
• Oście, szapony   /149
• Żak, wiersz, kaszorek, skrzynie  /150
• Gatunki ryb  /151
• Łowiectwo  /151
• Łapki  /152

Przemysł domowy   /153

• Rodzaje przemysłu ludowego  /153
• Tkactwo  /153
• Hafciarstwo  /155
• Garncarstwo  /157
• Cegielnictwo  /158
• Koszykarstwo  /159
• Garbarstwo. Siodlarstwo  /161
• Stolarka  /162
• Bednarstwo. Pantoflarstwo  /163
• Kowalstwo  /164
• Olejnictwo  /165
• Młynarstwo  /166
• Zabawkarstwo  /168

Rozdział III. Kultura społeczna  /169

Obrzędy narodzinowe  /169

• Okres ciąży i narodzenia  /169
• Chrzest  /170

Obrzęd weselny  /171

• Swatanie. Oględziny  /171
• Drużba i zaproszenie na wesele  /171
• Wicie wianka ślubnego  /175
• Przed odjazdem na wesele  /175
• Zwyczaje i wierzenia  /177
• Uczta weselna  /178
• Oczepiny  /179

Obrzęd pogrzebowy  /180

• Przepowiednie śmierci   /180
• W chwili konania  /181
• Po skonaniu  /182
• Pogrzeb  /183
• Zabiegi ochronne  /184

Zwyczaje doroczne  /184

• Nowy Rok  /184
• Trzech Króli  /187
• M.B. Gromnicznej  /188
• Św. Macieja  /188
• M.B. Roztwornej  /188
• Zapusty  /188
• Okres postny  /188
• Wielkanoc  /189
• Zielone świątki. Boże ciało  /190
• Św. Jan  /191
• Św. Elżbiety  /191
• M.B. Zielna  /192
• Św. Bernard  /192
• Zwyczaje żniwiarskie  /192
• Zaduszki  /196
• Św. Marcin  /197
• Adwent  /197
• Boże Narodzenie  /198
• Kolęda  /198
• Związki z innymi okolicami  /199

Zwyczaje domowe  /199

• Budowa domu  /199
• Ognisko. Próg  /199
• Ochrona przed burzą i pożarem  /200
• Szkodliwe czynności  /200
• Pozdrowienia  /201
• Zażegnywanie złych duchów  /201
• Poszanowanie chleba  /201
• Post w święta  /202

Prawo ludowe  /202

• Sypka  /202
• Laska sołecka  /203
• Rodzina  /203
• Służba  /204
• Sprzedaż, kupno, zakład  /204
• Co uważają za występek, a co nie?  /205

Rozdział IV. Kultura duchowa  /207

Wierzenia demonologiczne  /207

• Złe duchy  /207
• Duchy dobre  /209
• Lataniec  /211
• Krasnoludki  /212
• Wygląd i strój krasnoludów  /212
• Zmora   /212
• Wieszcz  /213
• Wielkoludy  /214
• Błękitny ognik  /215
• Sobowtór  /215
• Topielec  /215

Wierzenia i pojęcia o przyrodzie  /216

• Ziemia  /216
• Księżyc  /216
• Gwiazdy  /217
• Różne zjawiska przyrody  /217
• Pagórki, jeziora  /217
• Roślinność  /218
• Zwierzęta  /219
• Człowiek  /221

Czary  /222

• Czarownica  /223
• Czarnoksiężnik  /2233
• Opowiadania o czarach  /224
• Środki czarodziejskie  /226
• Rozpoznanie i zażegnanie uroku  /227
• Cyganie  /228

Lecznictwo  /229

• Leki i środki zabobonne  /229
• Medycyna  /229
• Weterynaria  /233
• Trzy rodzaje środków leczniczych  /234
• Znachorzy i księża leczący  /235

Pieśni ludowe  /236

• Zanik twórczości ludowej  /236
• Pieśni obrzędowe  /236
• Pieśni miłosne  /245
• Pieśni żołnierskie /253
• Pieśń pielgrzymów  /256
• Pieśni dziadowskie  /257
• Pieśń myśliwska  /258
• Pieśń o tabace  /260
• Pieśni humorystyczne  /263
• Kołysanki  /269

Podania  /270

• Podania o skarbach  /270
• O zatopionych kościołach  /272
• Podania o Krzyżakach, Francuzach i Szwedach  /274
• O powstaniach i o Polsce /278
• Wzmianki o dawnych stosunkach gospodarczych  /279

Uzupełnienia z literatury  /280

• Bajki  /281
• Baśnie  /285
• Anegdoty  /291

Legendy  /293

Sztuka i zdobnictwo  /294

• Kapliczki i krzyże przydrożne  /294
• Nagrobki  /296
• Różne przedmioty rzeźbione  /297
• Sprzęty malowane  /299
• Intarsje  /302
• Wyroby metalowe  /303
• Ceramika  /307
• Hafty   /307
• Kupy zboża  /307
• Wycinanki, pisanki  /308
• Paciorki, muszelki i pióra  /309

Gry, zabawy, tańce i zabawki  /310

Życie towarzyskie  /310

• Mętowanie  /310
• Jak bawią niemowlę  /314
• Zabawy dzieci szkolnych  /315
• Tańce  /319
• Zabawki  /320

Zagadki, przysłowia  /322

• Zagadki  /322
• Zwroty i przysłowia  /325

Rozdział V. Wnioski i dezyderaty  /327

Aneksy  /333

• Słowniczek  /334
• Charakterystyczne zwroty i przysłowia  /337

Literatura  /341

Słownik miejscowości  /345

Wykaz rycin  /348

Wykaz map  /351