Pewna prawie zapomniana akcja na Wschodzie. Niemieccy archiwiści w Generalnym Gubernatorstwie i Komisariacie Rzeszy Ukraina

Autor: Stefan Lehr 

Rok wydania: 2014

Liczba stron:  456

Okładka: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Studium zachowuje porządek chronologiczny i zajmuje się w pierwszej części działalnościąpruskich archiwistów na ziemiach polskich w czasie pierwszej wojny światowej, aby w ten sposób stworzyć płaszczyznę porównawczą dla okresu drugiej wojny. W części drugiej omówiono pokrótce dzieje pruskiej archiwistyki w okresie międzywojennym. Zbadano przemiany, jakim podlegał pruski zarząd archiwalny za czasów sprawowania funkcji naczelnego dyrektora przez Alberta Brackmanna od 1929 r. i jego następcy Ernsta Zipfela po 1936 r. Główny nacisk położono tutaj na przedstawienie forsowania studiów wschodnich przez Brackmanna z jednej strony, a z drugiej - na zmiany, jakie zaszły po dojściu Hitlera do władzy w 1933 r., jak również na pokazanie, w jaki sposób odnosili się do nich sami archiwiści. [...]

Działalność niemieckich archiwistów na okupowanych terenach wschodnich stanowi centralny problem trzeciej części rozprawy. Omówniona w niej została praca obu zarządów archiwalnych w Generalnym Gubernatorstwie oraz w Komisariacie Rzeszy Ukraina, a szczególnie zajęto się sprawą ich upolitycznienia. [...]

W części czwartej pokazano, jak sami niemieccy archiwiści postrzegali swojąpracę na Wschodzie i jak ją oceniali w okresie powojennym. Dla dopełnienia obrazu przedstawiono dalsze losy zarówno ich, jak i ich polskich oraz ukraińskich pracowników, a także miejsca składowania archiwaliów.

(z Wprowadzenia, Struktura pracy)

Spis treści:

Wprowadzenie /9

• Tematyka  /9
• Struktura pracy  /11
• Pytania badawcze /12
• Metoda  /14
• Stan badań  /16
• Stan źródeł /22

I. Pruski zarząd archiwalny podczas pierwszej wojny światowej  /27

Powstanie zarządu archiwalnego pod kierownictwem Adolfa Warschauera  /27

"Przebadanie" archiwów i prace naukowe  /32

Przygotowania do odzyskania centralnych registratur pruskich  /36

Rokowania prusko-polskie /43

Wnioski  /50

II. Archiwa, zarząd archiwalny i archiwiści w okresie międzywojennym w Prusach, Polsce i na Ukrainie  /53

1. Pruska służba archiwalna  /63

1.1. Ożywienie badań wschodnich (Ostforschung) za czasów dyrektora generalnego Alberta Brackmanna /54

1.2. Ernst Zipfel i pierwsze zdobycze terytorialne /62

1.3. Dojcie Hitlera do władzy: reakcje i przemiany  /66

1.4. Archiwiści na okupowanych terenach na Wschodzie  /70

• "Niemiecki Wschód": młodość i studia  /71
• Praca i służba archiwalna w pruskim zarządzie archiwalnym  /75
• Stosunek do NSDAP (I)  /80
• Ekskurs: memoriały "narodowo-polityczne" Walthera Latzkego  /82
• Stosunek do NSDAP (II)  /86
• Aktywność na polu badań wschodnich  /91

2. Polskie służby archiwalne  /102

3. Ukraińskie służby archiwalne  /105

4. Porównanie  /115

III. Druga wojna światowa  /119

1. Niemiecki zarząd archiwalny w Generalnym Gubernatorstwie  /119

• Budowa zarządu archiwalnego  /119
• Zarząd Archiwalny GG i jego zadania  /125
• Bezpośrednie i pośrednie następstwa wybuchu wojny dla polskich archiwistów  /130
• Wywóz polskich akt przez inne organizacje niemieckie /132

2. Upolitycznienie pracy archiwalnej w Generalnym Gubernatorstwie /135

• Pierwsze przemieszczenia  /135
• Podział archiwaliów  /139
• Roszczenia saskie /145
• Analiza  /146
• "Użyteczność archiwów Generalnego Gubernatorstwa dla niemieckich badań naukowych" /152
• Archiwum Generalnego Gubernatorstwa i jego zbiory historii najnowszej  /154
• Przyszłościowe plany Zarządu Archiwalnego GG  /156
• Współpraca z niemieckimi instytucjami i naukowcami  /157
• Ewangelickie księgi kościelne /160
• "Archiwa przesiedleńców" /164
• "Narodowo-polityczna" praca w Zwierzyńcu  /166
• Żydowskie rejestry stanu cywilnego i archiwalia /170
• Żydowska "siła robocza"  /174
• Wystawy  /177
• Publikacje  /184
• Brakowanie ak /189
• Archiwum Komierowskiego  /190

3. Napad na Związek Radziecki /194

3.1. Zabezpieczanie archiwaliów na zachodniej Ukrainie i brak personelu w GG  /194

3.2. Georg Winter i jego działania na Ukrainie /197

• Winter jako pełnomockik komisarza do spraw ochrony archiwów przy dowódcy południowego zaplecza frontowego /198
• Współpraca ze Sztabem Operacyjnym Reichsleitera Rosenberga /203
• Zarząd Krajowy Archiwistów, Bibliotek i Muzeów przy Komisariacie Rzeszy Ukraina /212
• Archiwum Niemieckości (Deutschtumsarchiv)  /219

4. Przemieszczenia archiwaliów i akt pod koniec okupacji  /225

4.1. Przemieszczenia poza obszar Komisariatu Rzeszy Ukraina /226

• Pierwsze wywózki z Kijowa i przeniesienie siedziby służbowej do Kamieńca Podolskiego /228
• Ponowne wywózki i przeniesienie siedziby urzędu do Opawy  /232
• Podsumowanie /244

4.2. Przemieszczenia na terenie Generalnego Gubernatorstwa i poza jego granice /246

• Lwów, Lublin, Kraków /246
• Warszawa  /254
• Przewożenie czy rabunek?  /261
• Reakcje na zniszczenia /265
• Podsumowanie /266

5. Ostatnie miesiące wojny  /267

6. Archiwiści w czasie drugiej wojny światowej  /271

6.1. Archiwiści niemieccy  /271

6.2. Polscy archiwiści  /278

• Ofiary  /278
• "Życie na niby" - codzienna egzystencja w nienormalnych warunkach  /281
• Pomoc niemieckich archiwistów  /285
• Osobiste spotkania. Polskie obswerwacje  /290
• Analiza  /298
• Reakcje na okupację: opór i ruch oporu /304
• Formy współpracy  /308

6.3. Ukraińscy archiwiści  /322

IV. Po drugiej wojnie światowej /331

1. Niemieccy archiwiści  /331

• Codzienność we wczesnych latach powojennych  /332
• Pierwsze rozliczenia z przeszłością  /333
• Denazyfikacja  /335
• Działalność Randta na rzecz polskiego zarządu archiwalnego  /340
• Reakcje niemieckie na zwrot archiwalów Polsce w 1947 r.  /346
• Własne refleksje na temat działalności na Wschodzie  /349
• Badania wschodnie (Ost forschung)  /359
• Kariery powojenne  /362

2. Los polskich i ukraińskich archiwalów i archiwistów /369

Podsumowanie  /377

Załączniki  /389

1. Wykaz niemieckich archiwistów i ich miejsc zatrudnienia w Generalnym Gubernatorstwie i Komisariacie Rzeszy Ukraina  /389

2. Wykaz polskich archiwistów /390

3. Wykaz archiwistów ukraińskich /392

4. Niemieckie przemieszczenia archiwów i akt w Generalnym Gubernatorstwie i Komisariacie Rzeszy Ukaina  /393

5. Wywózki archiwów dokonane przez Randta i Wintera na obszar III Rzeszy podczas drugiej wojny światowej  /394

Wykaz źródeł i literatury  /395

1. Źródła niedrukowane  /395

2. Źródła drukowane i literatura  /401

Wykaz skrótów  /426

Indeks osobowy  /431

Indeks geograficzny  /437

Ilustracje  /443