Dzwony i wieże wawelskiej katedry

Autor: Mieczysław Rokosz

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 564

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,5 cm

Seria: Biblioteka Kapitularna na Wawelu, tom 13  

Uwagi - brzegi stron lekko przykurzone

Dzwon kościelny – wytwór rzemiosła ludwisarskiego, konsekrowany i ochrzczony przez biskupa w uroczystym obrzędzie, obdarzony głosem i imieniem własnym – jest istotą jakby żywą. Jako artefakt jest obiektem badań – na styku historii ludwisarstwa i rzemiosła artystycznego, liturgiki, ale też epigrafiki, heraldyki, a nawet numizmatyki i sfragistyki. Dzwon w swoich funkcjach należy do ,,zjawisk długiego trwania”. Wieża zaś, jako subdominanta pejzażu kulturowego, oraz dobywające się z niej dźwięki dzwonów to dwa ważne – acz różne – elementy tożsamości danej przestrzeni. Z punktu widzenia liturgii wieża kościelna spełnia funkcję dzwonnicy, choć z upływem czasu zaczęła pełnić również funkcję wieży zegarowej. Na trzech wieżach wawelskiej Katedry jest jedenaście dzwonów, w tym dwa cymbały zegarowe. Ten znakomity zespół tworzą: dzwon o cechach romańskich, cztery dzwony gotyckie, dwa renesansowe, dwa z XVII w. oraz jeden trzykrotnie przelewany, w obecnej postaci z połowy wieku XVIII. Tego historycznego zespołu w 2014 r. dopełnił dzwon dedykowany św. Janowi Pawłowi II.

Mamy tu więc jeden z najstarszych dzwonów w Polsce (Nowak) i ten najpotężniejszy, najsłynniejszy – dzwon Zygmunt. Ufundowany przez króla Zygmunta Starego, odlany przez Hansa Behema z Norymbergi w Krakowie, jest arcydziełem renesansowego ludwisarstwa. Dzwonił na wszystkie święta roku liturgicznego, ale też uświetniał swym głosem uroczystości państwowe, takie jak koronacje, hołdy, triumfy wojenne i monarsze pogrzeby. Odzywał się w chwilach radości i smutku, stając się żywym świadkiem polskich dziejów. Postrzegany jako mistyczne ogniwo, łączące wielką przeszłość z czasem aktualnym, w XIX w. urósł do rangi jednego z symboli narodowych. Żaden z wawelskich dzwonów nie został dotąd należycie zbadany, a rozproszona literatura o nich powtarza wiele błędnych stwierdzeń. Mieczysław Rokosz – historyk i dzwonnik wawelski – dzięki źródłowym kwerendom oraz zbadaniu samych dzwonów rzuca światło na ich prawdziwe dzieje. Nie zapomina też o tych niezachowanych, Wawel bowiem już od tysiąca z górą lat rozbrzmiewa dźwiękiem dzwonów. Autor nie pomija również zagadnień prozaicznych, takich jak obsługa dzwonów czy ich awarie i naprawy. Książka jest monografią historyczną dzwonów i wież wawelskiej Katedry, napisaną rzetelnie a lekkim piórem i bogato zilustrowaną.

Spis treści:

Wstęp  /7

Rozdział I. Dzwony - wieże - zegary  /23

Rozdział II. Konsekracja i liturgiczne funkcje dzwonów w średniowieczu  /71

 Konsekracja dzwonu  /77

Inskrypcje nadzwonne  /85

Dzwony pokoju  /89

Dzwony na podniesienie  /94

Procesja Bożego Ciała   /97

Inne krakowskie procesje  /103

Dzwon na Anioł Pański  /108

Dzwon w czasie synodu  /115

Dzwon na kapitułę  /117

Dzwon na elekcję biskupa oraz instalację i śmierć kanonika  /118

Dzwon z powodu klątwy i interdyktu. Milczenie dzwonów  /120

Dzwon za umierającego, dzwon pogrzebowy, msze rocznicowe, Dzień Zaduszny   /126

Precedencja w dzwonieniu  /130

Dzwon "na gwałt"  /132

Dzwon w uroczystościach królewskich  /135

Dźwięk dzwonu limituje przestrzeń  /143

Rozdział III. Zaginione dzwonu na Wawelu. Wieża Wikaryjska i dzwony na niej  /145

Rozdział IV. Wieża Zegarowa  /195

Rozdział V. Nowa dzwonnica i dzwony na niej  /213

Dzwony  /216

Remont i rozbudowa nowej dzwonnicy  /239

Pierwsze przekształcenia Urbana  /242

Rozdział VI. Dzwon Zygmunta i wieża Zygmuntowska (do końca XVIII w.)  /245

Monarsze fundacje dzwonów  /245

Okoliczności i powody decyzji Zygmunta Starego o ulaniu wielkiego dzwonu  /260

Mistrz Behem i jego dzieło  /264

Charakter inskrypcji na dzwonie i jego patrocinium  /279

Transport i zawieszenie dzwonu  /291

Pierwsze dzwonienia  - pierwsze kłopoty  /297

Katastrofa budowlana wieży Zygmuntowskiej  /302

Naprawy dzwonów i wieży w XVII w. oraz kolejne przeistoczenia Urbana  /309

Dalsze losy wieży Zygmuntowskiej w XVIII w.  /318

Rozdział VII. Obsługa dzwonu i rozkład dzwonień do końca XVIII w.  /325

Rozdział VIII. Kiedy jeszcze Zygmunt dzwonił w epoce staropolskiej?  /345

Rozdział IX. Dzwon Zygmunta w epoce niewoli  /359

Utrzymanie i obsługa dzwonu oraz terminy dzwonień liturgicznych i dzwonienia wyjątkowe  /360

Uroczystości kościelno-państwowe w Katedrze w okresie zaborów z udziałem dzwonu Zygmunta  /366

Narodziny legendy dzwonu  /372

Katastrofy serca Zygmunta w XIX w.  /379

Wielkie dzwonienia pogrzebowe i rocznicowe  /384

W twórczości Matejki i Wyspiańskiego  /402

Powszednia troska Kapituły o wieże i dzwony. Gruntowna restauracja dzwonnicy Zygmuntowskiej  /418

Rozdział X. Dzwon Zygmunta w XX wieku   /429

Wielkie dzwonienia na zmartwychwstanie Polski i w odrodzonej Rzeczypospolitej  /429

Ordynaryjne dzwonienia Zygmunta i troska Kapituły o dzwon w międzywojniu  /442

Czas wojny 1939-1945   /446

W powojennej rzeczywistości  /449

Dzwonienia wyjątkowe  /452

Troska o dzwon - awaria serca Zygmunta - obsługa dzwonu  /480

Pięćsetlecie Zygmunta  /485

Rozdział XI. Dzwon dedykowany św. Janowi Pawłowi II  /489

Rekapitulacja  /495

Bibliografia  /499

Spis ilustracji  /531

Bells and Towers of the Wawel Cathedral. Summary  /541

Indeks osobowy  /547