Żydzi na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku

Żydzi na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku

Seria: Zeszyty Rybnickie 14, Konferencje

Redakcja: Barbara Kalinowska-Wójcik, Dawid Keller

Rok wydania: 2014

Ilość stron: 734

Oprawa: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Uwaga - przybrudzony grzbiet i okładka

W marcu 2012 r. Muzeum w Rybniku, przy współudziale Uniwersytetu Śląskiego, zorganizowało konferencję naukową p.t. Żydzi na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku, celem przybliżenia tematyki żydowskiej w przestrzeni historycznej Górnego Śląska. To część projektu, który realizowała nasza placówka w dwusetną rocznicę przyznania praw obywatelskich Żydom w państwie pruskim, a tym samym na pruskim Górnym Śląsku. Jego głównym celem było ukazanie wątków żydowskich w dziejach Rybnika poprzez wystawę oraz – jako jeden z tematów – konferencję poświęconą dziejom Żydów górnośląskich. Losy Żydów rybnickich, jak i konsekwentnie górnośląskich, to nadal zagadnienie, które nie doczekało się szeroko zakrojonych badań. W wielu częściach historycznego Górnego Śląska żydowski wątek został skutecznie wymazany z dziejowego dyskursu. Czas, aby przywrócić mu miejsce w naszej pamięci historycznej. Ciągle odkrywamy kolejne aspekty, ale już dziś znacząca rola Żydów w rozwoju tej ziemi jest bezdyskusyjna. Zagadnienie żydowskiej wspólnoty religijnej w Rybniku i liczne gospodarcze wątki udziału w życiu miejskiej gminy są tu dobrymi przykładami, ilustrującymi wielkie braki w tej materii. Konferencja, która miała przybliżyć wiele istotnych tropów żydowskich została zorganizowana w marcu 2012 roku. Udało się zebrać niemal 50 referentów, reprezentujących liczne ośrodki naukowe z kraju i zagranicy. Udział przedstawicieli środowisk z Niemiec i Izraela świadczy o tym, że pomimo zorganizowania konferencji z dala od największych ośrodków badawczych udało się zgromadzić w Rybniku znanych i cenionych naukowców z różnych części świata. Różnorodność poruszanych tematów wydaje się świadczyć o wielkim za potrzebowaniu, by nie powiedzieć „głodzie” poznania. Można zaryzykować stwierdzenie, iż jest to wynik niezwykle rzadkiego podejmowania tematyki żydowskiej w perspektywie Śląska, a szczególnie jej południowej – górnośląskiej części.

Spis treści:

• Słowo wstępne 15

• Wprowadzenie 17

W państwie pruskim

• Leszek ZIĄTKOWSKI – Przestrzeń prawna i przestrzeń społeczna osadnictwa żydowskiego na Górnym Śląsku w początkach XIX wieku

• Halina DUDAŁĄ – Konwersje Żydów na katolicyzm na Górnym Śląsku (XVII–XIX wiek)

• Bogdan KLOCH – Ludność żydowska we wsiach powiatu rybnickiego w XIX wieku – geografia zasiedlenia i liczebność

• Barbara KALINOWSKA-WÓJCIK – Działalność Związku Gmin Synagogalnych Rejencji Opolskiej do podziału Górnego Śląska w 1922 roku

• Marek Paweł CZAPLIŃSKI – Sierociniec żydowski w Rybniku w latach 1893–1922

• Norbert MIKA – Między patriotyzmem a antysemityzmem. Tendencje ideologiczne w komunikatach prasowych „Nowin Raciborskich” na przełomie XIX i XX wieku

• Tamara WŁODARCZYK – Społeczne, religijne i gospodarcze związki żydowskich mieszkańców Górnego i Dolnego Śląska w XIX i XX wieku

Między dwiema wojnami

• Paweł PARYS – Informacje o Żydach w aktach powstańczych (komunikat)

• Waldemar GORKI Gorki – Treści propagandowe wykorzystane przez polskich przedsiębiorców i rzemieślników w ich konfrontacji z konkurencją żydowską na Górnym Śląsku w okresie międzywojennym

• Marcin WODZIŃSKI – Antysemicka prasa w województwie śląskim 1922–1939. Programy, retoryka, skutki

• Anna GRABOWSKA-ROGUS – Obraz Żyda i narodu żydowskiego w „Sztandarze Polskim i Gazecie Rybnickiej” w latach 1927–1939 (wybrane zagadnienia z elementami analizy porównawczej)

• Anna NOVIKOV – Niemcy? Żydzi? Polacy? B’nai B’rith w Katowicach w latach 1922–1927

• Urszula BIEL – Życie kinowe społeczności żydowskiej na terenie Górnego Śląska w okresie międzywojennym

• Dawid KELLER – Życie gospodarcze rybnickich Żydów od początku XX wieku do wybuchu II wojny światowej

W czasach narodowego socjalizmu

• Matthias LEMPART – Niemcy wyznania żydowskiego a antysemityzm w publicznej propagandzie nazistów przed 1933 rokiem w prowincji górnośląskiej

• Ryszard KACZMAREK – Hańba rasowa (Rassenschande) – teoria i praktyka stosowania ustawodawstwa rasowego w niemieckim wymiarze sprawiedliwości na Górnym Śląsku

• Mirosław WĘCKI – Kwestia żydowska w aktach górnośląskiej NSDAP (1933–1945)

• Janusz OSZYTKO – Dzieło miłosierdzia opolskich sióstr szpitalnych św. Franciszka wobec prześladowanych Żydów w świetle nieznanych dokumentów z lat 1939–1940

W czasach komunistycznych

• Zbigniew GOŁASZ – Żydzi w Zabrzu w pierwszych latach po II wojnie światowej

• Roman SMOLORZ – Żydzi śląscy w drodze do Palestyny/Israela. Przyczynek do stosunków wewnątrzżydowskich w okupowanych Niemczech

• Zbigniew BERESZYŃSKI – Represyjne działania władz komunistycznych na Opolszczyźnie wobec osób pochodzenia żydowskiego w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku

• Ksawery JASIAK – Errata do biografii Józefa Grottego – żydowskiego ocalonego, kapitana Urzędu Bezpieczeństwa, przymusowego emigranta

• Renata SKOCZEK – Cmentarz żydowski w Chorzowie. Okolicznościzwiązane z jego likwidacją

Rozwój gmin żydowskich na terenie Górnego Śląska

• Janusz SPYRA – Żydzi na pograniczu śląsko-śląskim. Przyczynek do dziejów ludności żydowskiej w Boguminie i okolicach

• Beate DUDEK – Żydzi w Bytomiu w XIX wieku

• Joanna LUSEK – Fundacje stypendialne gminy żydowskiej w Bytomiu dla młodzieży męskiej (II połowa XIX – I połowa XX wieku)

• Dariusz WALERJAŃSKI – Nieznane losy synagogi w Antonienhütte na tle dziejów gminy żydowskiej w Rudzie Śląskiej – Wirku

• Krzysztof GWÓŹDŹ – Powstanie i rozwój gminy żydowskiej w Tarnowskich Górach

• Jan DELOWICZ – Społeczność żydowska w Żorach na przełomie XIX i XX wieku

Rola jednostki i rodziny w życiu polityczno-społeczno- -gospodarczym regionu górnośląskiego

• Adam FRUŻYŃSKI – Od karczmy do koncernu – wzloty i upadki fortuny Friedländerów

• Maciej BORKOWSKI – Friedlaenderowie. Najbogatsza rodzina żydowska Opola

• Piotr HNATYSZYN – Max Böhm i Loebel Haendler – zabrzańscy przedsiębiorcy i dobroczyńcy

• Małgorzata PŁOSZAJ – Historia rybnickiej rodziny Haase

• Michał HANKUS – Karol Korn – twórca żydowskich i chrześcijańskich obiektów sakralnych w Bielsku-Białej i okolicach

• Marek WÓJCIK – Od arendy po ikonologię. Rzecz o rodzinie Panofsky i jej górnośląskich korzeniach

• Bożena KUBIT – Oscar Troplowitz i jego gliwickie korzenie

• Ignacy EINHORN – Z Koźla do Nowego Jorku. Losy dr Siegmunda Haddy – ostatniego ordynatora Szpitala Żydowskiego we Wrocławiu

Pamięć i jej odzyskiwanie

• Ruth Parish BEEDLE – Aronade. Życie rybnickiej rodziny żydowskiej

• Marta PASZKO – Muzeum jako miejsce odzyskiwania pamięci. O wystawie „Rybniccy Żydzi”

• Jacek KAMIŃSKI – Materialne pamiątki po rybnickich Żydach

• Krzysztof BIELAWSKI – Żydowska historia lokalna a wyzwania współczesnego muzeum

• Wykaz ilustracji

• Indeks nazw geograficznych i osobowy

• Wykaz skrótów

• Noty o autorach