Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku

Autorka: Sabina Kowalczyk

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 276 + 8 il.

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 15,00 cm x 23,5 cm

Tematyka czarownic jest dość często rozpatrywana przez historyków, antropologów i kulturoznawców. Do tej pory znacznie mniej uwagi poświęcali jej badacze literatury. Książka Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku jest pierwszą na polskim rynku literaturoznawczą monografią w pełni poświęconą konstruktowi czarownicy w tekstach I Rzeczpospolitej. Wspomniane w tytule stulecia to czas, kiedy w dawnej Polsce rozkwitła fascynacja postacią czarownicy z uwagi na ferment religijny wzbudzany przez ruchy reformacyjne i kontrreformacyjne oraz wzrost zainteresowania literaturą demonologiczną, co znajduje odbicie w tekstach tego okresu. Autorka gruntownie przeanalizowała wiele gatunków literackich i na podstawie obszernej literatury podmiotu (między innymi romansów, eposów, nowel, pieśni, kazań, satyr, kronik, diariuszy, pamiętników, traktatów, zielników, poradników gospodarczych) odtworzyła portret czarownicy, w tym preferowane przez nią miejsca pobytu i aktywności, jej wygląd, osobowość oraz zakres mocy. Zbadała ponadto powtarzające się na kartach dawnej literatury wątki kobiet władających magią, znane z mitologii i Biblii. Książka prezentuje wielowymiarowy obraz staropolskiej wiedźmy, a przy tym uzupełnia dokonania badaczy innych dyscyplin zajmujących się problematyką czarów.

(opis wydawcy) 

Spis treści:

Wstęp  /7

Rozdział 1. Uwarunkowania kształtujące postrzeganie postaci czarownicy w wiekach dawnych  /21

1. Determinanty ogólnoeuropejskie  /22

2. Czynniki rodzime  /45

Rozdział 2. Wizerunek wiedźmy w świetle procesów o czary w Rzeczpospolitej w XVI–XVII wieku  /69

1. Procesy o czary w Polsce – zarys problematyki  /71

2. Charakterystyka potencjalnych wiedźm na podstawie dokumentacji sądowej  /80

2.1. Wygląd, osobowość i sytuacja społeczno-ekonomiczna  /80

2.2. Rodzaje magicznej działalności i wypowiadane zaklęcia  /85

2.3. Miejsca pobytu i typowe atrybuty  /91

Rozdział 3. Twórcy XVI i XVII wieku o kobietach parających się magią – charakterystyczne cechy wizerunku  /101

1. Czarownica – od figury stylistycznej do głównej bohaterki  /107

2. Staropolska wiedźma – typowe elementy postaci  /118

2.1. Między wcielonym złem a anielską dobrocią  /119

2.2. Piękna dziewczyna i odpychająca starucha  /132

2.3. Odludne, dzikie, obce – terytoria wiedźmy  /139

2.4. Magiczne atrybuty i rekwizyty  /148

Rozdział 4. Moc staropolskiej wiedźmy  /165

1. Spoglądanie w przyszłość  /169

2. Czary w służbie Erosa  /183

3. Wiedźma – persona non grata w życiu codziennym  /196

4. „Przymawianie” staropolskich bab, czyli magia słowa  /209

Zakończenie /227

Bibliografia  /243

Streszczenie  /259

Summary  /261

Spis ilustracji  /263

Indeks osób  /267