Wczesnośredniowieczne osadnictwo ziemi chełmskiej

Tytuł w j. angielskim: Early Medieval Settlement in the Chełm Land

Autor: Tomasz Dzieńkowski

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 720

Okładka: twarda

Format: 21,00 x 29,5 cm

Seria: U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej 7

Monografia Tomasza Dzieńkowskiego ma dla ziemi chełmskiej i szerzej – archeologii wczesnego średniowiecza ziem polskich znaczenie szczególne. Dotyczy bowiem procesów osadniczych w szerokiej perspektywie czasowej, bo niemal całego okresu średniowiecza. Po raz pierwszy w przypadku tego regionu otrzymaliśmy pełne opracowanie wyników badań archeologicznych ostatniego ćwierćwiecza, w tym wielu lat intensywnych wykopalisk prowadzonych przez Autora. Pozyskujemy zatem relację o wynikach tych przedsięwzięć niejako „z pierwszej ręki”. W książce uwzględniono nie tylko grody i osady otwarte zidentyfikowane dotąd na terytorium pomiędzy Wisłą i Bugiem, ale również liczne cmentarzyska. I choć zakres geograficzny publikacji obejmuje terytoria położone tylko po polskiej stronie terenów nadbużańskich, to zamieszczone dane są wystarczające dla sformułowania uogólnień na temat procesów osadniczych jakie miały miejsce w tej newralgicznej ekumenie osadniczej w okresach przed- i wczesnopaństwowym. Perspektywy poznawcze archeologii poszerza wydatnie fakt szerszego wykorzystania w pracy źródeł przyrodniczych, a nade wszystko metod datowania absolutnego w skali nieznanej wcześniej na tym terytorium...

(Andrzej Buko)

Spis treści:

Andrzej Buko – Wczesnośredniowieczne osadnictwo ziemi chełmskiej – uwagi ogólne

Marcin Wołoszyn – Wieki średnie na ziemi chełmskiej – kilka uwag wstępnych

CEL PRACY I JEJ ZAKRES CHRONOLOGICZNO-PRZESTRZENNY

PRZYNALEŻNOŚĆ PLEMIENNA I PAŃSTWOWA MIĘDZYRZECZA WISŁY, WIEPRZA I BUGU W HISTORIOGRAFII

III. STAN BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

III.1. Początki: XVII w.

III.2. Wiek XIX

III.3. U progu XX w.

III.4. Okres międzywojenny (1918–1939)

III.5. Okres powojenny (1945–1989)

III.6. Czasy najnowsze (1989–2019)

ŚRODOWISKO NATURALNE

IV.1. Budowa geologiczna

IV.2. Rzeźba terenu

IV.3. Gleby

IV.4. Klimat

IV.5. Szata roślinna

IV.6. Stosunki wodne

IV.7. Środowisko naturalne ziemi chełmskiej w średniowieczu: badania geoarcheologiczne

PODSTAWY DATOWANIA

V.1. Stratygrafia

V.2. Ceramika naczyniowa

V.3. Przedmioty metalowe i z innych surowców

V.4. Datowania absolutne

OSADNICTWO OKRESU PRZEDPAŃSTWOWEGO

VI.1. Osady

VI.1.1. Źródła

VI.1.2. Położenie, wielkość i rozplanowanie osad

VI.1.3. Obiekty mieszkalne

VI.1.3.a. Półziemianki

VI.1.3.b. Jamy wannowate i domostwa naziemne

VI.1.3.c. Jamy z tzw. korytarzem

VI.1.3.d. Jamy nieregularne w planie

VI.1.3.e. Jamy nieokreślone w planie

VI.1.4. Obiekty gospodarcze

VI.1.5. Chronologia

VI.2. Grody

VI.2.1. Źródła

VI.2.2. Charakterystyka grodzisk

VI.2.2.a. Położenie

VI.2.2.b. Plan i liczba wałów

VI.2.2.c. Wielkość

VI.2.2.d. Konstrukcje wałów i fos

VI.2.2.e. Bramy

VI.2.2.f. Zabudowa

VI.2.2.g. Kontekst osadniczy

VI.2.3. Chronologia

VI.2.4. Organizacja grodowo-terytorialna jako problem badawczy

VII. CIAŁOPALNY OBRZĄDEK POGRZEBOWY

VII.1. Źródła

VII.2. Budowa kurhanu

VII.2.1. Przygotowanie podłoża

VII.2.2. Kopiec

VII.2.3. Rowy i jamy przykurhanowe

VII.2.4. Rowki dookolne

VII.2.5. Paleniska

VII.2.6. Konstrukcje drewniane

VII.2.7. Konstrukcje kamienne

VII.2.8. Jamy podkurhanowe

VII.3. Typy pochówków i warstwa ciałopalenia

VII.4. Inwentarze grobowe

VII.5. Chronologia

VIII. OSADNICTWO OKRESU WCZESNOPAŃSTWOWEGO

VIII.1. Osady

VIII.1.1. Źródła

VIII.1.2. Położenie

VIII.1.3. Formy budownictwa

VIII.1.3.a. Obiekty mieszkalne

VIII.1.3.b. Jamy gospodarcze

VIII.1.3.c. Obiekty rzemieślniczo-produkcyjne

VIII.1.4. Chronologia

VIII.2. Założenia obronne, sakralno-obronne i reprezentacyjne

VIII.2.1. Źródła

VIII.2.2. Położenie

VIII.2.3. Charakterystyka założeń

VIII.2.3.a. Forma i wielkość

VIII.2.3.b. Umocnienia

VIII.2.4. Chronologia

VIII.2.5. Stanowiska znane ze źródeł pisanych

VIII.3. Wczesnośredniowieczne zespoły osadnicze

VIII.3.1. Chełm – ośrodek „stołeczny”

VIII.3.1.a. Stan badań

VIII.3.1.b. Rozwój zespołu osadniczego

VIII.3.1.c. Osadnictwo przed XIII w.

VIII.3.1.d. Gród książęcy      

VIII.3.1.e. Chronologia założenia

VIII.3.1.f. Gród chełmski jako obiekt typu motte: kontekst europejski i regionalny

VIII.3.1.g. Siedziba biskupa i cerkiew Bogarodzicy oraz pozostałe budowle sakralne

VIII.3.1.h. Nekropola Romanowiczów i cmentarz grodowy

VIII.3.1.i. Zaplecze grodu książęcego

VIII.3.1.j. Podgrodzie

VIII.3.1.k. Cmentarze szkieletowe na podgrodziu

VIII.3.1.l. Osada przygrodowa (stan. 144)

VIII.3.1.m. Materiały ruchome z badań zespołu

VIII.3.1.n. Chronologia ośrodka

VIII.3.1.o. Osada i cmentarz szkieletowy z Kredowej Góry i ich związki z chełmskim zespołem osadniczym

VIII.3.2. Zaplecze osadnicze w Chełmie-Bieławinie

VIII.3.3. Zespół sakralno-militarny w Stołpiu

VIII.3.3.a. Stan badań

VIII.3.3.b. Budowa i użytkowanie zespołu. Problem początków (faza 1a [?])

VIII.3.3.c. Wieża i kamienno-ziemny gródek (faza 1)

VIII.3.3.d. Przebudowa i zmiana funkcji zespołu (faza 2)

VIII.3.3.e. Destrukcja i okresowe użytkowanie (faza 3, 4)

VIII.3.3.f. Kontekst osadniczy

VIII.3.3.g. Funkcja i chronologia oraz fundatorzy

VIII.3.4. Kamienna budowla w Podgórzu-Spasie

X. CMENTARZYSKA SZKIELETOWE WCZESNOŚREDNIOWIECZNE OSADNICTWO ZIEMI CHEŁMSKIEJ W ŚWIETLE PRZEPROWADZONYCH BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

X.1. Osadnictwo okresu przedpaństwowego

X.2. Osadnictwo okresu wczesnopaństwowego

UWAGI KOŃCOWE

XII. KATALOG

XIII. TABELE

XIV. RYCINY

XV. BIBLIOGRAFIA

XVI. INDEKS (KONKORDANCJA) NAZW GEOGRAFICZNYCH I HISTORYCZNYCH (Monika Maziarczuk)