Testamenty elbląskie. Studium z dziejów miasta i jego mieszkańców w późnym średniowieczu

Autor: Rafał Kubicki

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 304

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Badania nad historią Elbląga w wiekach średnich przyniosły wiele cennych ustaleń. Pewne kwestie wymagają jednak dalszych szczegółowych studiów, w tym dotyczące funkcjonowania społeczności miejskiej w późnym średniowieczu. Wydaje się, że ważne dane na ten temat może przynieść analiza testamentów - dokumentów ostatniej woli sporządzanych przez mieszczan. W książce, obok omówienia specyfiki tych źródeł, ich formy, stanu zachowania i treści, zostały przedstawione między innymi relacje rodzinne testatorów oraz kultura materialna i formy pobożności mieszkańców Elbląga.

Spis treści:

Wstęp  /9

1. Temat  /9

2. Stan badań  /9

3. Źródła  /11

4. Metoda i konstrukcja pracy   /14

Rozdział 1 Testamenty elbląskie – uwagi wstępne  /16

1.1. Testament w Prusach Krzyżackich i Królewskich do początku XVI w.  /16

1.1.1. Stosowanie testamentów w Prusach Krzyżackich od XIII do początku XVI w.  /17

1.1.2. Testamenty duchownych  /20

1.1.3. Testamenty mieszczan od XIV do początków XVI w.  /23 

1.2. Elbląg i testamenty jego mieszkańców   /25

1.3. Prawo lubeckie – sporządzanie testamentów  /27

1.3.1. Zasady dziedziczenia w prawie lubeckim   /32

1.4. Formularz testamentu  /38

1.5. Charakterystyka zachowanych dokumentów   /45

1.6. Pisarze sporządzający dokumenty   /47

1.7. Wykonawcy i świadkowie spisywania testamentów   /51

1.7.1. Sprawa wykonania testamentu Urszuli Emyke  /60

Rozdział 2 Mieszkańcy Elbląga w świetle testamentów   /64

2.1. Testamenty mieszkańców z drugiej połowy XV w.   /64

2.1.1. Reprezentatywność testamentów, pochodzenie społeczne i etniczne testatorów  /66

2.1.2. Pochodzenie terytorialne testatorów  /70

2.1.3. Testamenty elity rządzącej   /72

2.2. Stosunki rodzinne i powiązania społeczne testatorów   /73

2.2.1. Zapisy dla dzieci  /74

2.2.2. Zapisy dla rodzeństwa, jego dzieci i wnuków  /77

2.2.3. Zapisy dla „najbliższych, prawnych dziedziców”, dalszej rodziny i domowników   /80

2.2.4. Zapisy dla czeladzi i służby   /86

2.3. Kobiety w testamentach mieszkańców Elbląga  /88

2.3.1. Wypłata posagu   /89

2.3.2. Inne zapisy dla żony   /91

2.3.3. Testamenty mieszczanek elbląskich  /94

2.4. Kultura materialna mieszczaństwa  /98

2.4.1. Ozdoby, biżuteria i książki  /99

2.4.2. Zbroje i broń   /101

2.4.3. Ubrania   /102

2.4.4. Wyposażenie domu  /105

2.4.5. Meble  /105

2.4.6. Wyposażenie kuchni, zastawa stołowa i sztućce   /106

2.4.7. Wyposażenie warsztatów pracy  /107

2.5. Rozporządzanie kapitałem  /108

2.6. Zapisy nieruchomości i warsztatu pracy   /109

2.7. Przestrzeń miejska   /111

Rozdział 3 Życie religijne mieszczaństwa elbląskiego w świetle testamentów  /115

3.1. Topografia sakralna średniowiecznego Elbląga  /115

3.1.1. Zapisy dla kościołów, klasztorów, fundacje mszalne, ołtarze, pochówki  /117

3.1.2. Motywacja zapisów, przedmioty dewocyjne   /118

3.1.3. Zapisy dla poszczególnych ołtarzy, bractw, ozdoby do obrazów, świece itp.  /122

3.1.4. Zapisy dla szpitali  /123

3.1.5. Zapisy dla kościołów i klasztorów poza Elblągiem  /125

3.1.6. Zmiany w topografii sakralnej miasta po 1454 r. – fundacja klasztoru Brygidek   /129

3.1.7. Przemiany w religijności mieszkańców Elbląga w świetle dyspozycji testamentowych  /135

3.1.8. Zapisy na cele pobożne w testamentach mieszczańskich z drugiej połowy XV w. (Gdańsk, Elbląg, Reszel)   /136

3.2. Pielgrzymki odbywane i fundowane przez mieszczan   /137

3.3. Zapisy na cele pobożne w testamentach kupców i elity władzy  /149

3.4. Wsparcie ubogich  /154

3.5. Kler miejski  /156

3.6. Bractwa religijne  /157

Podsumowanie   /164

1. Testamenty elbląskie – uwagi wstępne   /164

2. Mieszkańcy Elbląga w świetle testamentów  /165

3. Życie religijne mieszczaństwa w świetle testamentów  /166

Aneksy  /169

1. Wykaz testamentów z dawnego archiwum miejskiego w Elblągu z lat około 1301–1515  /169

2. Kuratorzy i świadkowie spisania testamentów  /177

3. Forma zewnętrzna i zapiski dorsalne testamentów  /187

4. Przestrzeń miejska i informacje o innych miejscowościach w testamentach elbląskich  /199

4.1 Zapisy dla klasztorów, w tym beginek, w Elblągu i poza nim   /210

5. Wzmianki o zapisach: klejnotów, ozdób ze srebra i złota, ubrań, broni, przedmiotów codziennego użytku, wyposażenia domu, produktów (materiałów), warsztatu pracy  /216

6. Wybrane testamenty z Elbląga  /221

6.1. Testament Urszuli Emyke i dokumenty dotyczące sporu o realizację części jego postanowień  /221

6.2. Testamenty mieszczanek elbląskich z lat 1457, 1488, 1501 i 1503  /247

6.3. Wybrane testamenty mieszkańców Elbląga z lat 1436, 1464, 1474 i 1500   /254

Summary  /269

Spis ilustracji, map, tabel i wykresów  /274

Wykaz skrótów  /277

Bibliografia  /278

Indeks nazw geograficznych   /290

Indeks osobowy /294