Tam kiedyś była Rzeczpospolita. Ziemie litewskie

Autor: Jerzy Besala

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 600

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 23,5 cm

Polacy i Litwini – tak bliscy, a bywało, że tak dalecy. Przez setki lat w braterskich uściskach, ale też w sporach pełnych podejrzeń – mimo to sobie potrzebni. Najpierw z powodu zagrożenia ze strony zakonu krzyżackiego, a potem państwa moskiewskiego. Tworzący od 1569 roku jedną Rzeczpospolitą Obojga Narodów, różnie pojmowaną przez historyków litewskich i polskich.

Przez wieki wspólne dzieje i czas zacierały różnice. Elementem cementującym była polskość: język, kultura, instytucje polityczne, obyczajowość. Jednak w dobie idei państw narodowych w XIX wieku spoiwo to szybko zwietrzało. Aby odrodzić się jako państwo niezależne, Litwa nacjonalistyczna musiała rozerwać ów kokon polskości. Chciała sięgnąć jak najgłębiej w dzieje, by dowieść nie tylko swej samodzielności, lecz także wielkości. Postać Jagiełły, który doprowadził do unii w Krewie 1385 roku ze słynnym applicare, jest rysowana przez wielu historyków litewskich w ciemnych barwach i kontrastuje z jasnym obrazem wielkich książąt Witolda Kiejstutowicza, Giedymina, Mendoga, Olgierda.

Jerzy Besala przygląda się dziejom ziem litewskich, skupiając się na terenach dawnej Auksztoty i Żmudzi, które obecnie zajmuje Litwa – od średniowiecza, przez czasy Jagiellonów i Rzeczypospolitej Obojga Narodów, po rozbiory i XX wiek. Barwnie przybliża mało znane fakty, miejsca i postaci, które miały istotne znaczenie dla państwa litewskiego i polskiego.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Rozdział 1. Litewskie średniowiecze  /15

Tak bliscy czy tak dalecy?  /15

1. Prapoczątki i początki   /19

2. Kręte ścieżki wielkiego kunigasa Mendoga   /30

3. Najazdy litewskie i krzyżackie rajzy  /46

4. Wzrost terytorialny na panowania Giedymina  /52

5. Droga do potęgi czy zajazd przydrożny?  /58

6. Spory wokół unii w Krewie   /68

7. Witold a Jagiełło   /75

8. Od Grunwaldu do "burzy koronacyjnej"  /91

9. Wojna domowa na.  Litwie  /99

Rozdział 2. Czasy jagiellońskie  /105

1. Panowanie Kazimierza Jagiellończyka  /109

2. Jeszcze mocarstwo   /118

3. Cofające się mocarstwo   /126

4. Do czego zdążał kniaź Gliński?  /134

5. Wojny z Moskwą i rządy Bony na Litwie   /143

6. Dominium maris Baltici  /149

7. "Około Uniej"  /170

8. Unia lubelska 1569 roku i odłączenie ziem ukrainnych od Litwy   /176

Rozdział 3. W Rzeczypospolitej Obojga Narodów   /187

1. Litwa wobec pierwszych elekcji  /191

2. Epoka "batoriańska"   /198

3. Wobec bezkrólewia   /207

4. Konflikty za Zygmunta III   /217

5.  Inflanty raz jeszcze   /224

6. Wobec rokoszu  /229

7. Litwa w dymitriadach  /238

8. Od Deulina do Polanowa  /253

9. Initium Calamitatis Regni   /270

10. Potop moskiewski na Litwie /275

11. Potop szwedzki na Litwie   /282

12. Wyparcie Moskali i mord na hetmanie Gosiewskim   /288

13. Ostatnia wyprawa na Moskwę i rokosz Lubomirskiego  /294

14. Litwa na Słowacji, wojna domowa i "karczma zajezdna"  /300

15. Odbudowa, polonizacja i jaskółki litewskie   /308

Rozdział 4. "Nieróżna Rzeczpospolita"  /319

1. Litwa w I rozbiorze  /323

2. Konstytucja 3 maja i Zaręczenie wzajemne Obojga Narodów  /330

3. W obronie konstytucji i niepodległości   /337

4. II rozbiór i insurekcja  /347

5. Wspólnota powstań   /358

6. Widma nacjonalizmów  /362

Rozdział 5. Miejsca znane i mniej znane  /369

1. Reforma administracyjna   /373

2. Województwo wileńskie   /376

3. Województwo trockie   /408

4. Księstwo Żmudzkie   /415

Rozdział 6. Rody znane, zapomniane   /425

Bibliografia   /525

Indeks osobowy   /559

Indeks nazw geograficznych  /591