Święty bolszewik. Ksiądz Henryk Hlebowicz (1904 - 1941)

Ksiądz Henryk Hlebowicz ‒ jeden ze 108 błogosławionych męczenników II wojny światowej, którego nazywano „sumieniem Wilna” pod litewską, sowiecką i niemiecką okupacją miasta; uzdolniony teolog i profesor Uniwersytetu Stefana Batorego, który obronił dwa doktoraty; duszpasterz, spowiednik i opiekun duchowy studentów oraz uczniów gimnazjalnych, którego niezwykła wrażliwość na potrzeby drugiego doprowadziła wielu do konfesjonału i Kościoła; proboszcz, dla którego nie było spraw ważniejszych niż życie parafian; niezłomny kaznodzieja, który gotów był życie oddać w intencji ratowania polskiej młodzieży przed komunistycznym i niemieckim nihilizmem i, wreszcie, kapłan, który wyruszył na ziemie wschodnie I Rzeczypospolitej pod niemieckimi rządami, gdzie zginął w obronie wiary i polskości. Poświęcona mu monografia zawiera fragmenty niewydanych wspomnień ukazujących duchownego jako jedną z ważniejszych postaci przedwojennego Wilna, a także nieznane teksty jego kazań głoszonych z narażeniem życia w latach 1940‒1941. Całości dopełnia wiele niepublikowanych do tej pory zdjęć dokumentalnych.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp

„Bolszewik”, czyli „kundel”  /15

• „Miłe miasto” /19
• Biografia kontekstowa /21
• Inspiracje  /24
• Tropy /26
• Spotkania i wspomnienia /27
• Przypisy  /32

Część I.  Dzieciństwo i młodość (1904‒1929)

Rozdział 1. Korzenie rodziny Hlebowiczów
Gród Batorego  /37
Hlebowiczowie i Chreptowiczowie /40

Rozdział 2. Grodno i Orenburg
Na zesłanie 45 /
W południowej Rosji  /49
Elitarne gimnazjum  /52
Polski mentor  /54
„Jak żywy promień”  /56
Z rewolucyjnej zawieruchy do Odrodzonej   /59

Rozdział 3. Seminarium Duchowne w Wilnie
Powołanie 61 /
 „Ze wszystkich sił i ponad siły”  /63
Seminaryjny rekordzista  /65

Rozdział 4. Studia w Lublinie i Rzymie
Teologia i ks. Władysław Korniłowicz   /67
„Oddaję siebie całego” /70

Jestem kapłanem… na wieki”   /72
Ekstraordynaryjny tryb studiów   /74
Doktorat pierwszy: św. Jan Chryzostom  /77
Doktorat drugi: o duszy ludzkiej /82
Między Wilnem a Lublinem  /84

Rozdział 5. Laski
Intelektualne dzieło polskiego katolicyzmu  /87
„Dwa wyjątkowe rodzynki”  /89
Świat ciszy i kontemplacji  /94
Duchowe więzi  /96
Przypisy  /100

CZĘŚĆ II.  Praca naukowa i duszpasterska (1929‒1935

Rozdział 6. Wikariat w Wilnie
Wikariusz, prefekt, dyrektor  /109
Ubogi, chory na gruźlicę  /114
Wiosna wśród winnic  /117
Z Winikoli na uniwersytet  /118

Rozdział 7. Nauczyciel akademicki
„Usposobienie do krytycznej analizy”  /123
Najmłodszy profesor   /128
„Uśmiechał się jakoś po bratersku” /132

Rozdział 8. Intelektualista w sutannie
Odnowić Kościół w Polsce  /135
Ksiądz Stefan Wyszyński  /137
W Wilnie znany i ceniony  /139
Dyskusja w eterze o samobójstwie  /141
Kaznodzieja radiowy i Rozmowy Mistrza z Nazaretu   /144
Tylko uniwersalizm chrześcijański  /146
Między myślą a czynem 148 /

Rozdział 9. „Wódz duchowy młodego obozu katolickiego w Wilnie”
Sodalicja Mariańska ‒ kryzys i przebudzenie   /151
„Wzniecał zapał w sercach i duszach”  /154
W zabawie i przy łożu śmierci   /158
„Niezapomniane to były spotkania”  /160

Rozdział 10. „Juventus Christiana”
Pierwsze obozy pod namiotami  /161
Praca w wileńskim kole   /163
„Gwałtownik Boży”  /165

Rozdział 11. Porozumienie Akademickich Katolickich Stowarzyszeń (PAKS)
Wileńska specyfika  /169
Katoliccy studenci na uniwersytecie  /173

Rozdział 12. „Odrodzenie” i Henryk Dembiński
„Wychować pokolenie ludzi czynu”   /175
Czasy wielkich planów  /177
Kapłan w wirze zamieszek  /179
Dembińskiego ciągoty leninowskie  /182
Rozłam w „Odrodzeniu” /184
Skandal na łamach „Żagarów”  /185
Bałamuctwa Lewicy Akademickiej  /187

Rozdział 13. PAKS i „Pax”
„Szara eminencja PAKS-u”  /189
W zgodzie z nauką Kościoła  /191
„Nie żałowało się sił ani zelówek”   /194
Na szerokie wody   /196

Rozdział 14. Od „Gron” po gimnazja „I wciąż biegnie”  /199
Pospolite ruszenie charytatywne  /203
Kapłańskie czuwanie  /204
Bez taryfy ulgowej  /206
Gimnazjalny narybek  /208

Rozdział 15. Duchowe wychowanki
Aldona Łabanowska-Pieciukiewicz
Z Kresów, przez Sowiety, do Torunia  /211
O naśladowaniu Chrystusa  /212
Stosunek do kobiet    /214
Leokadia Małunowiczówna
Studia i lata wojenne   /215
Represjonowana profesor  /217
Listy od mentora  /219
Modlitwa i wsparcie  /221
Lucyna Westwalewiczówna
Rodzina /222
Kryzys /224
Ksiądz Henryk i ukojenie /225
„Dałam mu klucz do duszy” /227
Nula i Zakopane  /229
Siostra Nulla w Laskach  /232
Cierpiał w bliźnim /234

Rozdział 16. Życie prywatne
„Jak rozbawiony chłopak”  /237 
Ulubione lektury i „wieczory dantejskie”  /242
Problemy ze zdrowiem   /245

Rozdział 17. Procesy
1936: Akademicy na ławie oskarżonych  /251
1937: „Poprostu” przed sądem   /253
Kapłan: „Ja nie bronię komunizmu, ja bronię człowieka”  /257
Cat: „Broń nas, Boże, przed takimi duszpasterzami”   /259
Młodzież uwiedziona   /260
Duszpasterskie „nie”  /262
Przypisy  /264

CZĘŚĆ III. Proboszcz i prefekt (1935‒1939)

Rozdział 18. Z Wilna do Trok
Niejasne przyczyny przenosin  /281
Oczekiwanie na probostwo  /283
Pogodzić zwaśnionych  /285

Rozdział 19. Proboszcz w Trokach
Kapelan w Korpusie Ochrony Pogranicza  /289
Ożywić parafię  /292
Wizyta nuncjusza i finanse  /296
Goście  /300
Pożegnanie z Trokami  /304

Rozdział 20. Prefekt szkolny w Rabce
Gimnazjum im. św. Teresy  /307
„Pira”, „Pezeta” i „Peka” /309
Nowy model edukacji /311

Rozdział 21. Metody pracy z uczennicami
Uosobienie energii i zapału   /313
„Co to były za lekcje!”  /315
Sport i rozrywka  /316

Rozdział 22. W łączności z Rabką
Ostatni rok przed kataklizmem   /319
„Zjawię się choć spod ziemi…”   /321
Przypisy  /324

CZĘŚĆ IV. Wojna i konspiracja (1939‒1941)

Rozdział 23. Początki okupacji
W walczącym Grodnie ’39   /331
Rodzinna hekatomba   /333
W Wilnie pod Sowietami   /335
Wśród medyków   /338

Rozdział 24. Pod litewskimi rządami
„Lokatorzy tolerowani”   /341
Likwidacja polskich uczelni   /342

Rozdział 25. Lider Akcji Ludowej
Radykalnie, ale zgodnie z nauką Kościoła   /345
Dawni przyjaciele i nieprzyjaciele  /346
„Bolesław Szewik”  /350
Powrót Sowietów  /351
„Jutro Polski”  /352
„Daj innemu!”  /355
Archiwum Armii Krajowej w świątyni  /357

Rozdział 26. Tajne nauczanie i pomoc potrzebującym
„Chrześcijaństwo bezkompromisowe”  /359
„Mieszka sobie Ksiądz Wikary”  /361

Rozdział 27. Kaznodzieja bez lęku
„Panie, ratuj, bo giniemy”  /365
Sumienie Wilna   /367
Zmagania o dusze młodzieży   /369
„Moskwa to symbol najzajadlejszej walki z Bogiem”  /373
Wszystko na jedną kartę   /375
„Barbarzyńcy…”   /378
Pierwsze niemieckie bomby  /381
„Nadczłowiek Nietzschego”  /383
Bez nakładania masek   /386
Na ratunek Żydom   /388

Rozdział 28. Sprawy rodzinne w czasie okupacji
Cień Katynia  /389
Śmierć ojca   /392
Polskie losy  /393
Przypisy  /396

CZĘŚĆ V. Misje i śmierć (1941)

Rozdział 29. Unicestwić religię
Cel: zniszczyć Boga!  /405
Świątynie obrócić w ruinę   /407
Zdusić życie religijne  /409

Rozdział 30. Na pomoc sąsiadom, katolikom, Polakom
Duchowni ochotnicy na Wschód  /413
Pod groźbą śmierci  /414

Rozdział 31. Misja ks. Henryka Hlebowicza
Ostatnie dni na ziemiach przedwrześniowej Polski  /417
„Lud pobożny, przywiązany do Kościoła”  /419
Pierwszy kapłan od ćwierćwiecza  /422
„Odrodziła się parafia”  /424

Rozdział 32. Wilno i powrót na Białoruś
„Nawet mego grobu nie odnajdziecie”  /427
Ave Crux  /428

Rozdział 33. Non poena sed causa facit martyrem
W rękach policji białoruskiej i Niemców  /431
Ofiara   /432
Tygodnie wielkiej wagi  /435

Rozdział 34. Poszukiwanie brata
„Jak długo i męcząco jest czekać”  /437
Rodzina Kasperowiczów  /438
Tło kaźni   /440
Matka  /441
Przypisy  /444

CZĘŚĆ VI. Postscriptum

Rozdział 35. Relacje ks. Henryka Hlebowicza z wileńskimi biskupami
Biskup Jerzy Matulewicz /451
Z nowym ordynariuszem  /453
Trudne czasy  /455
Wzorzec: ojciec i syn  /457
Przypisy  /465

Rozdział 36. Upamiętnienia /459

Przypisy   /465
Zakończenie /467
Kalendarium życia ks. Henryka Hlebowicza /472
Aneksy /478
Wykaz skrótów /523
Bibliografia /525
Indeks osób /539
Indeks miejscowości /554