Światło i płomień. Odrodzenie i zniszczenie Rzeczypospolitej (1733-1795)

Autor: Richard Butterwick

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 757

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Podważająca mity o upadku Rzeczypospolitej opowieść o bezprecedensowej próbie odwrócenia biegu historii.

Trudno będzie napisać lepsze studium polityki ostatnich sześciu dekad niepodległego państwa polsko-litewskiego. - prof. Hamish Scott, Jesus College, Uniwersytet Oxfordzki

Ostatnie dekady dawnej Rzeczypospolitej to epoka, na którą patrzymy przez pryzmat straconych szans i podciętych skrzydeł. Czy Rzeczpospolita naprawdę była państwem upadłym, które samo przegrało swą wielkość i skazało się na zagładę?

Richard Butterwick, brytyjski profesor historii, absolwent Cambridge i studiów doktoranckich na Oxfordzie w swoim najnowszym dziele przekonuje, że zdecydowanie nie. Pozbawiony obciążeń i uprzedzeń kreśli obraz wielkiego potencjału Rzeczypospolitej, który na kilka lat zajaśniał pełnym blaskiem i spłonął – w ogniu rosyjskich dział w wojnie o konstytucję 1792 i powstaniu kościuszkowskim.

Wychodząc z głębokiego kryzysu, w drugiej połowie XVIII wieku Rzeczpospolita była buzującym kotłem energii społecznej i przeciwstawnych idei. Szok wywołany I rozbiorem i ponownym zacieśnieniem rosyjskiej dominacji uruchomił desperacki wysiłek na rzecz ocalenia państwa – Sejm Wielki, który Butterwick nazywa „polską rewolucją”. Jak wyglądało ścieranie się idei oświecenia ze szlachecką kulturą polityczną i słynna walka „peruki z wąsami”?

Na historycznej szachownicy autor rozstawia zarówno najważniejsze, jak i poboczne figury: tragiczną postać króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, wielkich magnatów, wizjonerskich reformatorów i zwykłych szlachciców. Pamięta jednak o tym, że cała ta partia rozgrywała się w złowrogim cieniu agresywnych monarchii ościennych i pod czujnym okiem ich władców, z Katarzyną II na czele. Angielski historyk w nowatorski sposób wpisuje dzieje Rzeczypospolitej w szeroki kontekst europejski, wyjaśniając dyplomatyczne rozgrywki i strategiczne cele trzech wielkich mocarstw – Rosji, Prus i Austrii. Co ważne, czyni to, korzystając również ze źródeł litewskich oraz najnowszych ustaleń tamtejszych badaczy.

Światło i płomień - to opowieść o końcu i początku – zniszczeniu polsko-litewskiego państwa i narodzinach nowoczesnego narodu.

Spis treści:

Prolog. Światło i płomień  /5

I. Bilans panowania Augusta III  /19

1. Rosyjska hegemonia  /21

2. Impas polityczny   /44

3. Sacrum i profanum  /63

II. Burze  /95

1. Interregnum  /96

2. "Nowe światła polskiego tworzenia"  /108

3. Wrak  /118

4. Za wiarę i wolność  /133

5. Amputacja i kauteryzacja  /143

III. Przeobrażenia  /163

1. Polityka na miarę możliwości  /165

2. Oświecony katolicyzm i jego granice  /190

3. Bolączki rozwoju  /203

4. Profesjonalizacja w rządzeniu   /220

5. "Krzyczano na modnisiów"  /233

6. Trzy miesiące i trzy miliony za trzy godziny?  /245

7. Edukacja narodowa  /255

IV. Rewolucja  /263

1. Mesmeryzacja i ferment  /263

2. Suwerenna Rzeczpospolita  /267

3. Widma rebelii i schizmy  /299

4. Miasto i wieś   /311

5. 1790: punkt zwrotny polskiej rewolucji  /319

6. Konstytucja 3 maja  /335

7. Ca ira!   /359

8. Rządna wolność w prawodawstwie i praktyce   /377

9. Perspektywy Rzeczypospolitej  /398

V. Unicestwienie  /403

1. Zdrada i spisek  /407

2. Wojna  /422

3. Kontrrewolucja  /437

4. Rozbiór  /448

5. Insurekcja  /463

6. Unicestwienie  /491

Epilog. Dym i popiół  /503

Posłowie  /532

Wykaz skrótów   /527

Przypisy   /529

Bibliografia  /656

Źródła ilustracji  /744

Indeks nazwisk  /745