Świat rzymski w IV wieku

Redakcja: Paweł Filipczak, Rafał Kosiński

Rok wydania: 2015

Ilość stron: 513

Oprawa: twarda

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Uwaga - przetarta, zarysowana okładka, przybrudzony grzbiet

 

Książka stanowi pierwszy w nauce polskiej syntetyczny tom poświęcony czasom IV wieku. W stuleciu tym państwo rzymskie przeszło fundamentalne reformy, które trwale zmieniły polityczne, ustrojowe, religijne i gospodarcze oblicze świata śródziemnomorskiego. Książka została podzielona na dwie części. W pierwszej - zatytułowanej Dzieje - autorzy przedstawiają losy cesarstwa rzymskiego od wstąpienia na tron cesarza Dioklecjana (284) do śmierci Teodozjusza I (395), jak również szkic poświęcony dziejom Persji, drugiego - obok Rzymu - supermocarstwa tamtej epoki. W drugiej części - Struktury - przedstawiono zagadnienia związane z funkcjonowaniem cesarstwa: jego strukturą administracyjną i prawną, organizacją armii, życiem miast, rolą religii chrześcijańskiej i niechrześcijańskiej oraz przemianami w sztuce.
Autorami monografii są badacze związani z ważnymi ośrodkami naukowymi w kraju - Białymstokiem, Gdańskiem, Krakowem, Łodzią i Toruniem. Każdy z nich starał się przedstawić w omawianym przez siebie rozdziale najnowszy stan badań, w tym także aspekty najczęściej w nauce dyskutowane.

Spis treści:

Słowo wstępne  /11

Wykaz źródeł  /13

Część pierwsza - Dzieje  /23

I. Tetrarchia. Cesarstwo rzymskie od uzurpacji Dioklecjana do śmierci Maksymina Dai (284-313) (Robert Suski)  /25

Dojście Dioklecjana do władzy  /25

System tetrarchii  /26

Reformy Dioklecjana  /30

Rebelia Karauzjusza i Alekta  /38

Bagaudowie, sytuacja nad Renem i w Afryce  /38

Wojna z Persją i uzurpacja w Egipcie  /40

Walki nad Dunajem  /42

Dioklecjan a chrześcijanie  /42

Abdykacja Dioklecjana. Druga tetrarchia  /47

Uzurpacja Maksencjusza  /51

Inwazja Galeriusza i umowa w Carnuntum  /52

Śmierć Galeriusza i Maksymina Dai. Od chaosu do diarchii (lata 310-313)  /55

Bibliografia  /56

II. Polityczne dzieje cesarstwa rzymskiego w latach 306-363 (Kamilla Twardowska)  /61

Droga Konstantyna Wielkiego do władzy  /61

Zmiany sojuszy. Maksymin Daja i Maksencjusz  /65

Konstantyn i Licyniusz  /69

Maksymin Daja i Licyniusz (lata 311-313)  /70

Droga Konstantyna do jednowładztwa. Wojna z Licyniuszem. Bitwa pod Chryzopolem (lata 313-324)  /70

Wizje Konstantyna  /74

Przełom konstantyński. Chrześcijaństwo religią dozwoloną (religio licita) oraz uprzywilejowaną  /75

Konstantyn a religie pogańskie /77

Wydarzenia z 326 roku  /77

Helena, matka Konstantyna  /79

Małżeństwa w rodzinie Konstantyna  /81

Założenie Konstantynopola  /81

Ostatnie lata rządów Konstantyna  /84

Śmierć Konstantyna  /86

Czystki polityczne po śmierci Konstantyna  /86

Podział cesarstwa pomiędzy synów Konstantyna  /87

Uzurpacje i uzurpatorzy. Magnencjusz, Wetronian, Juliusz Nepocjan  /88

Bitwa pod Mursą (28 września 351 roku). Upadek Magnencjusza  /90

Gallus  /90

Wojna z Persją. Sytuacja na granicach  /92

Polityka wewnętrzna Konstancjusza II. Ustawy przeciwko poganom /95

Uzurpacja Sylwana /96

Sytuacja w Galii. Julian cezarem  /97

Julian augustem /101

Polityka religijna Juliana /103

Reformy Juliana /108

Julian w Antiochii /109

Wyprawa przeciw Persji i śmierć Juliana  /110

Bibliografia  /113

III. Cesarstwo rzymskie od Walentyniana I do Teodozjusza I (363-395) (Marcin N. Pawlak)  /117

Panowanie Jowiana  /117

Objęcie władzy przez Walentyniana I i Walensa  /119

Uzurpacja Prokopiusza i wojna Walensa z Gotami  /121

Wojna z Gotami (367-369)  /125

Rządy Walentyniana I na Zachodzie - obrona granic  /128

Sytuacja w Brytanii i Afryce  /133

Polityka wewnętrzna Walentyniana i Walensa  /137

Procesy w Rzymie i Antiochii /139

Walens i Szapur II  /143

Goci w granicach cesarstwa. Bitwa pod Adrianopolem  /147

Zachód po śmierci Walentyniana I  /155

Objęcie władzy na Wschodzie przez Teodozjusza I  /157

Uzurpacja Magnusa Maksymusa  /163

Uzurpacja Eugeniusza  /167

Bibliografia  /175

IV. Państwo Sasanidów od 224 roku do końca V wieku i jego relacje z cesarstwem (Rafał Kosiński)   /177

Początek dynastii  /177

Ardaszir I /178

Szapur I  /180

Następcy Szapura  /182

Szapur II /184

Następcy Szapura II  /187

Jazdgard I  /187

Bahram V  /189

Jazdgard II  /190

Następcy Jazdgarda II  /191

Relacje z Rzymem  /193

Uwagi końcowe /201

Bibliografia /202

Część druga - Struktury cesarstwa rzymskiego w IV wieku  /205

I. Administracja (Szymon Olszaniec)  /207

Uwagi ogólne. Pozycja cesarza /207

Administracja centralna  /208

Administracja prowincjonalna  /215

Biurokracja. Niższe rangą urzędy  /222

Miasta  /226

Bibliografia  /233

II. Prawo (Michał Stachura)  /239

Bibliografia  /249

III. Antiochia nad Orontesem. Funkcjonowanie miasta i życie jego mieszkańców w IV wieku (Paweł Filipczak) /253

Wstępne uwagi na temat miast rzymskich w IV wieku. Cesarstwo rzymskie światem miast  /253

Położenie geograficzne i warunki naturalne Antiochii /258

Kształt urbanistyczny  /260

Liczba mieszkańców. Struktura etniczna i językowa  /266

Siedziba cesarzy  /267

Władze samorządowe i państwowe  /268

Utrzymanie porządku publicznego  /271

Aprowizacja i kryzysy zaopatrzeniowe  /273

Życie religijne  /278

Życie polityczne  /285

Życie gospodarcze  /288

Powstanie z roku 387  /293

Rozrywki  /295

Edukacja, nauka, życie intelektualne  /298

Bibliografia  /302

IV. Kościół w świecie rzymskim w IV wieku (Sławomir Bralewski)  /307

Przełom konstantyński i teologia zwycięstwa  /307

Prześladowanie chrześcijan  /312

Schizma donacjańska  /314

Kontrowersja ariańska  /319

Schizma antiocheńska  /340

Zgromadzenia biskupów - synody i sobory  /343

Kształtowanie się biskupstw ponadmetropolitarnych - kwestia prymatu papieskiego  /346

Bibliografia  /352

V. Poganie w świecie rzymskim w IV wieku  (Andrzej Szoka)  /355

Pogaństwo jako system religijny. Uwagi terminologiczne  /355

Upadek kapłaństwa pogańskiego  /357

Zanin krwawych ofiar w codziennej praktyce kultowej  /359

Krwawe ofiary w interpretacji neoplatońskiej  /360

Znaczenie filozofów neoplatońskich  /361

Teurgia  /362

Monoteizm pogański  /363

Kulty misteryjne  /364

Stopień chrystianizacji społeczeństwa rzymskiego  /367

Incerti i kryptopoganie /370

Poganie wśród urzędników rzymskich  /373

Praktyki pogańskie jako superstitio  /374

Destrukcja świątyń pogańskich  /377

Poganie wśród arystokracji rzymskiej  /380

Spór o ołtarz bogini Wiktorii w Kurii senatu rzymskiego /382

Odrodzenie religii pogańskiej z lat 393-394  /383

Bibliografia  /385

VI. Armia rzymska w IV wieku (Adrian Szopa) /389

Wstęp i baza źródłowa  /389

Powstanie armii późnorzymskiej - reformy Dioklecjana i Konsantyna I  /392

Organizacja armii w IV wieku  /397

Rekrutacja i utrzymanie jednostek. Realia służby  /409

Barbaryzacja armii. Foederati   /416

Uzbrojenie armii rzymskiej w IV wieku  /422

Pole bitwy w IV wieku  /427

Zakończenie  /432

Bibliografia  /434

VII. Sztuka w cesarstwie rzymskim w IV wieku  (Mirosław P. Kruk)  /437

In hoc signo vinces  /437

Przełom konstantyński i pierwsze chrześcijańskie bazyliki  /441

Stolice cesarstwa  /446

Rzym  /446

Konstantynopol  /447

Tesalonika  /450

Trewir  /452

Mediolan  /453

Budowle sakralne prowincji rzymskich  /455

Prowincje północne  /455

Hiszpania  /457

Syria i Palestyna  /458

Chrystus - Sol invictus  /459

Chrześcijanie wobec sztuk plastycznych  /460

Katakumby - kolebka nowej sztuki  /462

Źródła ikonografii - nowa treść w dawnej formie  /464

Sztuki plastyczne  /465

Mozaiki  /468

Mauzolea Heleny i Konstantyny  /469

Obrazy tablicowe  /470

Najstarsze kodeksy chrześcijańskie  /472

Rzemiosło artystyczne /472

Nurty stylowe IV wieku i renesans teodozjański  /477

Wyjaśnienie wybranych pojęć  /480

Bibliografia  /482

Spis map  /487

Spis ilustracji  /489

Indeks osób i grup etnicznych  /491

Indeks nazw geograficznych  /505