Środa Śląska dzieje miasta, wina i skarbów

Pod redakcją: Rościsława Żerelika

Rok wydania: 2006

Liczba stron: 430 + zdjęcia

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami, narożniki okładki nieznacznie wgniecione, brzegi stron lekko zabrudzone

Monografia „Środa Śląska - dzieje miasta wina i skarbów” - opracowana pod red. prof. dr hab. Rościsława Żerelika z Uniwersytetu Wrocławskiego – powstała z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Ziemi Średzkiej. „Środa Śląska - dzieje miasta wina i skarbów” została opracowana m.in. przez zespół pracowników Instytutu  Historycznego Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Muzeum Regionalnego w Środzie Śląskiej.

Spis treści:

Przedmowa - Bogusław Krasucki  /9

Wstęp - Rościsław Żerelik  /11

Część I. Ziemia średzka w pradziejach i we wczesnym średniowieczu - Artur Błażejewski, Grzegorz Borowski   /13

Środowisko geograficzne  /13

Pierwsi ludzi w rejonie Środy Śląskiej   /14

Leśni ludzie środkowej epoki kamienia  /15

Początki uprawy roli i chowu zwierząt w regonie średzkim  /17

W kręgu cywilizacji metalu  /20

W okresie dominacji Celtów i Rzymian  /24

Słowiańskie początki i piastowskie władanie  /27

Część II. Środa Śląska w średniowieczu - Mateusz Goliński  /33

Sieć osadnicza w XIII-XV wieku na terenie obecnej gminy Środa Śląska   /33

Zręby osadnictwa - Boom osadniczy - Uzupełnienia w późnośredniowiecznej sieci osadniczej - Początki Środy - Na szlaku handlowym - Środa-Nowy Targ - prawo flamandzkie - Prawo średzkie - Kościół parafialny - Szpital i kościół Najświętszej Marii Panny - Czarna legenda

Zagadki układu przestrzennego miasta lokacyjnego  /54

Łan flamandzki - Dwa etapy rozwoju - Ulica targowa - Długość działek - Agro-miasto - Najstarsze osiedla - Zasięg osiedla - Późny plan przestrzenny

Rozwój miasta  /59

Instytucje miejskie - Zamek - Mury miejskie - Blok zabudowy śródrynkowej - Franciszkanie - Żydzi - Skarby średzkie - Najstarsza zabudowa mieszczańska

Funkcjonowanie miasta  /73

Materialne przejawy pobożności - XIV-wieczna koniunktura - Cechy - Konflikty ekonomiczne - Kryzys XV-wieczny - Migracje - Przesłanki odbudowy  

Archeologia późnego średniowiecza - Grzegorz Borowski   /86

Część III. Wiek złoty - wiek spiżowy. Środa Śląska w czasach habsburskich (1526-1742) - Przemysław Wiszewski   /91

Wielka polityka, mała Środa  /91

Niespokojny wiek XVI... - Wojna trzydziestoletnia - Cesarska polityka (1648-1742) - Środa leżąca na Śląsku...

Miasteczka Środy życie wewnętrzne  /102

Ustrój, czyli między burgrabią, radą, a... średzianami - O nowy kształt władz - wiek XVII - Uwagi demograficzne

Między katolickim biskupem a protestanckim konsystorzem  /112

Reforma Kościoła miejskiego - Protestancka Środa - Rekatolizacja miasta

Piwo, płótno, skóry, zboże...  /130

Mieszczańskie zajęcia - Polityka gospodarcza - Geografia gospodarcza - Ku nowym czasom

Średczanie wobec kultury i cywilizacji   /144

Nieśpieszne przemiany cywilizacyjne - Piękno miasta, uczoność mieszczan - Miejski obyczaj

Część IV. Pod władaniem Berlina (1742-1914) - Jacek Dębicki   /163

Środa Śląska w latach 1742-1813   /163

W nowej rzeczywistości - Francuska okupacja - Zabudowa miasta - Zaludnienie Środy Śląskiej - Garnizon średzki - Rozwój gospodarczy Środy Śląskiej - Poczta i komunikacja - Sprawy wyznaniowe - Rozwój szkolnictwa - Środa w opiniach podróżników - Wybitni średzianie

Miasto w latach 1813-1850  /179

Napoleon w Środzie Śląskiej - Francuskie rabunki - Powojenne zmiany - Wiosna Ludów - Zagadnienia demograficzne i narodowościowe - Zajęcia mieszkańców - Komunikacja kolejowa - Stosunki wyznaniowe - Budownictwo kościelne - Rozwój szkolnictwa - Prasa średzka - Monografia Środy Śląskiej Johanna Heynego - Środa w opiniach podróżnych

W przededniu zjednoczenia Niemiec (1850-1871)  /191

Demograficzny obraz Środy Śląskiej - Rozwój urbanistyczny i sytuacja gospodarcza miasta - Szkolnictwo i opieka społeczna - Stowarzyszenia publiczne - Powódź w 1854 roku

W zjednoczonych Niemczech. Środa Śląska w latach 1871-1914  /196

Preferencje polityczne mieszkańców Środy Śląskiej - Zaludnienie Środy Śląskiej w przededniu I wojny światowej - Gospodarka miejska - Rozwój urbanistyczny miasta - Starania o kolej żelazną - Średzkie kościoły - Działalność stowarzyszeń miejskich - Czytelnictwo i monografia miasta Paula Kindlera - Znani średzianie

Część V. Od pierwszej do drugiej wojny światowej (1914-1945) - Tomasz Głowiński  /209

W latach Wielkiej Wojny 194-1918  /209

Wielka mobilizacja - Niedostatki czasu wojny 

W "niekochanej republice" 1918-1933  /212

Krajobraz polityczny po wojnie - Rozwój terytorialny i ludnościowy miasta - W nowej sytuacji gospodarczej - Wino, piwo, tytoń... - Banki w mieście - Od Średzkiej Kolejki Lokalnej do planów miejskiego portu rzecznego - Kultura i edukacja - Stowarzyszenia i organizacje społeczne - Protestantyzm, katolicyzm, judaizm

W brunatnej rzeczywistości 193301939  /237

Po Machtubernahme - Nowy "kalendarz" życia w mieści - Średzkie "Parteitagi" - Tradycja a nazistowska rzeczywistość - "Zwyczajny" antysemityzm - NSDAP i organizacje afiliowane w mieście i powiecie - Wizja rozwoju  Środy Śląskiej 

Na uboczu II wojny światowej 1939-1945  /252

Po wybuchu wojny - Robotnicy cudzoziemscy i jeńcy wojenni - Od antysemityzmu do "ostatecznego rozwiązania"

Ewakuacja i zdobycie miasta Neumaarkt w 1945 roku  /256

Nadciągają Rosjanie - Średzka tragedia jeńców w Dyhrenfurth - Spóźniona ewakuacja - Obrońcy i atakujący-stosunek sił - Walki o powiat i miasto

Część VI.  Środa Śląska w latach 1945-2006 - Jakub Tyszkiewicz  /263

Neumarkt staje się  Środą Śląską (1945-1950)   /263

Armia Czerwona z niemieckim mieście - Komuniści zdobywają władzę - Burmistrz i Miejska Rada Narodowa (władze miejskie) - Pożegnanie z "Heimatem". Wysiedlenie Niemców - Nowi mieszkańcy. Polacy w  Środzie Śląskiej - Niebezpieczne miasto - Problemy z handlem i aprowizacją - Przywracanie infrastruktury miejskiej - Odbudowa przemysłu i rolnictwa - Trudne początki polskiej oświaty - Życie kulturalne i sportowe - Opieka zdrowotna - Życie religijne

Stalinizm w  Środzie Śląskiej (1950-1956)  /286

Stalinizacja życia politycznego - Sytuacja demograficzna - Pod nadzorem UB - Między targowiskiem a państwowym sklepem - Regres w gospodarce komunalnej - Plan sześcioletni i kolektywizacja (Przemysł i rolnictwo) - W stalinowskiej szkole - Pod presją ideologii. Życie kulturalne i sportowe - Opieka zdrowotna - Walka z Kościołem

Od "małej stabilizacji" do "drugiej Polski" (1956-1973)  /299

Partia rządzi - Młode miasto - Problemy z bezpieczeństwem - Aprowizacja, handel i usługi - Problemy z infrastrukturą miejską - W gromadzie i fabryce - Szkolnictwo w obliczu reform - Pod znakiem "Dni  Środy Śląskiej". Kultura i życie sportowe - Służba zdrowia - Przy dźwiękach dzwonów. Życie religijne

Miasto i gmina.  Środa Śląska w latach 1973-1990  /319

Życie polityczne do i od "Solidarności" - Nadal młodzi. Ludność - Nowe problemy. Bezpieczeństwo - Ku kryzysowi. Aprowizacja i handel - Nierozwiązane problemy gospodarki komunalnej - Rolnictwo i przemysł - W systemie szkół zbiorczych - Życie kulturalne i sportowe - Służba zdrowia wobec narastających trudności - Życie religijne

W nowej rzeczywistości. Środa Śląska po 1989 roku  /340

Przypisy  /355

Wykaz skrótów  /383

Spis tabel i wykresów  /387

Spis ilustracji  /389

Bibliografia  /397

Indeks geograficzny   /415

Indeks osobowy  /423