Srebro i władza. Trybuty i handel dalekosiężny a kształtowanie się państwa piastowskiego i państw sąsiednich w latach 800-1100

Autor: Dariusz Adamczyk

Rok wydania: 2018

Ilość stron: 426

Oprawa: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Przez około 300 lat miliony arabskich, a następnie niemieckich i anglosaskich monet docierały do Europy Wschodniej i Północnej, wpływając istotnie zarówno na ekonomiczny, jak i na społeczno-polityczny rozwój tych obszarów. Srebro stało się wtedy strategicznym instrumentem władzy, który Piastowie oraz inne kształtujące się dynastie chciały poddać swojej kontroli czy nawet zmonopolizować. Gromadzenie i dystrybucja kruszców pozwalały opłacić drużyny wojowników i pozyskać politycznych klientów, służyły więc konsolidacji i stabilizacji panowania.
W związku z tym pojawia się wiele pytań: jak potrzeba zdobycia dóbr i niewolników, których można było wymienić na srebro, stymulowała ekspansję wczesnych państw? W jakim zakresie nowe dynastie ściągały trybuty już w formie kruszcu? I w końcu, jak reagowały one na przesunięcia zasięgu importu monet oraz jego załamania? Autor bada temat w szerokiej perspektywie chronologicznej i geograficznej na podstawie skarbów, źródeł pisanych oraz archeologicznych wykopalisk. Analiza materiału sugeruje, że geneza państw w Europie Środkowej i Wschodniej daje się wyjaśnić tylko przy uwzględnieniu (trans)kontynentalnych powiązań i kontaktów.
Monografia naukowa powstała w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie i stała się podstawą habilitacji autora na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Gottfrieda Wilhelma Leibniza w Hanowerze. Jej pierwsze wydanie ukazało się w języku niemieckim w 2014 r. w Wiesbaden nakładem wydawnictwa Otto Harrassowitz.

Spis treści:

Podziękowania  /9

Rozdział 1. Zarys problemu  /11

Rozdział 2. Stan badań, źródła i metoda  /17

2.1. Rynek, władza czy magia? Kontrowersje monetarne  /17

2.2. Co należy zbadać i w jaki sposób?  /22

Rozdział 3. Arabski system handlu dalekosiężnego i jego peryferie  /27

3.1. Ogólne konteksty  /27

3.2. Chronologia interakcji z Północą  /32

3.2.1. Faza I (od 786/787 do 839/840)  /32

3.2.2. Faza II (od 840/841 do 896/897)  /40

3.2.3. Faza III (od 900 do 989/990)  /46

3.2.4. Faza IV (od 990 do ok. 1020)  /53

3.3. Geografia mennictwa  /56

3.3.1. Faza I (od 786-787 do 839/840)  /56

3.3.2. Faza II (od 840/841 do 896/897)  /60

3.3.3. Faza III (od 900 do 989/990)  /61

3.3.4. Faza IV (od 990 do ok. 1020)  /65

3.4. Kwantyfikacja strumieni srebra   /66

3.4.1. (od 786-787 do 839/840)  /66

3.4.2. Faza II (od 840/841 do 896/897)  /66

3.4.3. Faza III (od 900 do 989/990)  /67

3.4.4. Faza IV (od 990 do ok. 1020)  /69

Rozdział 4. Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza I (od 786/787 do 839/840) - Pax Chasarica, "Rhos" i wieloetniczne społeczności na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego  /71

4.1. Strefa wpływów kaganatu chazarskiego  /71

4.2. Strefa wpływów Rusów  /84

4.3. Emporia handlowe na południowym wybrzeżu Morza Bałtyckiego  /90

4.4. Gotlandia i Szwecja lądowa między kalifatem a imperium karolińskim  /98

Rozdział 5. Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza II (od 840/841 do 896/897) - wodzowie, "królowie morscy" i ekspansja wikingów albo przesunięcie na Północ  /105

5.1. Strefa wpływów kaganatu chazarskiego  /105

5.2. Strefa wpływów Rusi  /112

5.3. Świat wokół Morza Bałtyckiego i Morza Północnego  /116

5.4. Wschodnia Polska /140

Dygresja: Dlaczego w IX w. arabskie srebro nie docierało do Wielkopolski?  /141

Rozdział 6. Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza III (od 900 do 989/990) - rynki, magia i nowe ośrodki władzy  /144

6.1. Makroanaliza znalezisk na wschodnioeuropejskich peryferiach  /144

6.1.1. Bułgarzy kamscy i daleka Północ  /147

6.1.2. Ruś nadbałtycka  /151

6.1.3. Ruś Kijowska i kaganat  /156

6.1.4. Bałtowie i Finowi nadbałtyccy  /165

6.1.5. Gotlandia i Szwecja lądowa /166

6.1.6. Południowo-zachodnie wybrzeże Bałtyku, tereny Słowian połabskich i Wyspy Brytyjskie  /173

6.1.7. Drogi lądowe na osi Wschód-Zachód  /180

6.2. Nowe sieci handlu arabskiego a kariera Piastów  /190

6.2.1. Rola Wolina  /190

6.2.2. Przekierowanie strumieni srebra do Wielkopolski i kształtowanie się władzy Piastów  /195

Rozdział 7. Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza IV (od 990 do ok. 1020) - kryzys czy stabilizacja? Załamanie arabskiego eksportu i reorientacja na zachodnią Europę  /226

7.1. Zanik arabskiego strumienia srebra i jego konsekwencje dla peryferii  /226

7.1.1. Ruś  /231

7.1.2. Skandynawia i południowe wybrzeże Bałtyku  /236

7.2. Kryzys dopływu arabskiego srebra a Piastowie  /244

7.3. Makroanaliza reorientacja strumieni monet do zachodniej Europy  /257

Rozdział 8. Geografia arabskich strumieni srebra i ich funkcje: Faza V (od ok. 1020 do ok. 1060) - państwo Piastów w późnej epoce i ekumenie wikingów  /270

8.1. Niemiecko-angielski system handlu dalekosiężnego i jego peryferie  /270

8.1.1. Ogólne konteksty  /270

8.1.2. Chronologia strumieni srebra i geografia mennictwa  /274

8.1.3. Kwantyfikacja strumieni srebra  /284

8.2. Makroanaliza zachodnich znalezisk monetarnych na wschodnioeuropejskich peryferiach  /285

8.3. Państwo Piastów między polityczno-fiskalnym przeciążeniem, załamaniem a odnową  /291

Rozdział 9. Ostatnie strumienie srebra, mennictwo rodzime i przebudowa państwa piastowskiego ok. 1060 - ok. 1100  /300

9.1. Geografia późnych strumieni srebra i ich funkcje  /300

9.2. Piastowie między denarem krzyżowym a rodzimą monetą  /306

9.3. Załamanie napływu saskiego srebra - czynniki wewnętrzne czy zewnętrzne?  /325

9.4. Łup czy rynek i dziesięcina? - Państwo Piastów na tle systemów trybutalnych w północno-wschodniej i środkowo-wschodniej Europie na początku XII w. Spojrzenie panoramiczne  /327

Podsumowanie  /334

Aneksy  /341

Skróty stosowane w przypisach, aneksach i w bibliografii  /369

Bibliografia  /370

Indeks osób  /413

Spis map  /424

Summary  /425