Służące i służący. Literackie obrazy w polskiej prozie XIX i XX wieku

Autorka: Emmanuela Tatarkiewicz

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 315

Okładka: miękka

Format: 16,00 cm x 20,5 cm

Jakie były stanowiska służebne? Jakie warunki zatrudnienia miała służba folwarczna i domowa w XIX i XX wieku? Jak ubierali się, mieszkali, leczyli się ówcześni służący? Co jedli? Jakie były relacje między panem a sługą? Jak funkcjonowały dawne domostwa i majątki ziemskie? Opowiada o tym m.in. polska proza.

„Służące i służący” to druga pozycja z serii literackich obrazów, które dopełnione są unikatowymi dziełami polskiego malarstwa. Pierwszą książką Emanueli Tatarkiewicz z tej serii jest „Dwór polski”.

„Mój pradziadek – Władysław Klik – był stangretem w pałacu w Kuklinowie. Świat, w którym żył i pracował wydaje się dziś nieznany, ale i niezwykle fascynujący. Dzięki polskiej literaturze możemy wyruszyć w odległą podróż, by poznać osoby pracujące np. jako nianie, pokojówki, panny apteczkowe czy też ludzi na posadzie rządcy czy stajennego”.

(opis wydawcy)

Spis treści:

I. STANOWISKA     /6

Dobry służący    /7

Dawne funkcje, nowe role    /9

Strzelec  /9

Foryś  /10

Hajduk  /10

Laufer  /12

Państwo, czyli pan i pani  /13

Stanowiska służebne  /17

Służąca i służący  /17

Apteczkowa panna  /19

Bona (niania, piastunka)  /20

Chłopak kredensowy     /22

Dziewka (kuchenna, czeladna, piekarniana, folwarczna, dworska, kredensowa)     /23

Ekonom     /24

Garderobiana (panna szatna)     /25

Karbowy (polowy)     /25

Kawiarka     /26

Kredencerz     /29

Kucharz     /29

Leśniczy (nadleśny), gajowy     /33

Lokaj (kamerdyner, fagas, służący)     /36

Mamka (karmicielka, żywicielka)     /45

Masztalerz (groom)     /49

Nauczyciel (guwerner, preceptor, wychowawca, korepetytor, pedagog, ochmistrz, metr)  /50

 Ogrodnik (ogrodowy, ogródkowy, ogrodowczyk)     /56

Panna służąca    /58

Parobek     /58

Pisarz (pisarczyk)     /58

Pokojówka (pokojowa, panna pokojowa)     /59

Praczka     /60

Rachmistrz     /61

Rządca (administrator)     /61

Stajenny     /64

Stangret (furman, woźnica, forszpan, parobczak, groom)     /66

Stróż     /77

Szafarka (szafarz), klucznica (klucznik), gospodyni, ochmistrzyni     /79

Włódarz (włodarz)     /83

II. WARUNKI ZATRUDNIENIA    /84

Pomieszczenia     /85

Drugi i trzeci stół     /98

Zegar i dzwonek     /102

Profity     /106

Wspólne życie, wzajemna opieka     /121

Do końca   /128

III. PROŚCI LUDZIE     /132

Bezosobowi  i  cieleśni    /133

Służący też mają swój honor    /137

Poddańcze gesty   /139

Rękoczyny   /143

Służyć można prawdziwemu panu  /150

Pokochać zwyczajne życie  /158

Wykształcenie   /163

Odgrodzenie we własnej sferze od klas niższych  /169

Pańskie urodzenie oznacza kosztowne odzienie   /174

Konsumpcjonizm   /189

Światowe życie służących   /194

Leczenie  /201

Czystość i higiena, czyli kilka słów o ochędóstwie     /204

IV. RAZEM I OSOBNO   /216

Błogi odpoczynek   /217

Gość w dom, służący są  /223

Panowie bez przywileju prywatności /226

Służba to czasami drużba  /234

Fawor pański na pstrym koniu jeździ    /241

Kobieta i mężczyzna     /249

Damy a pokojówki     /251

Służące w ciąży     /258

Jak odprawiano służących     /261

Posądzanie o kradzież     /265

V. OD WAKANSU DO AWANSU     /270

Jak zdobyć upragniony wakans?     /271

Kim staniesz się po awansie   /274

Ziemska kariera    /285

Służący – obrońcy panów    /288

Służący a powstanie styczniowe    /296

Kilka przykładów, jak służba przeszła do historii   /296

Nobilitacja zobowiązuje  /300

Nazwy majątków opisanych w literaturze, wzmiankowane w książce (w układzie alfabetycznym)    /305

Bibliografia   /309

Teksty źródłowe  /309

Opracowania   /311