Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski Tom I i II

Redakcja Tom I: J. Banaszkiewicz, A. Dąbrówka, P. Węcowski

Redakcja Tom II: H. Manikowska

Rok wydania: 2018

Ilość stron: Tom I - 786, Tom II - 570

Oprawa: miękka

Format: 16,5 cm x 24,5 cm

Zainteresowanie „przeszłością” jako kategorią refleksji kulturowej w średniowieczu jest z pewnością wyrazem przewartościowania, jakie dokonało się w ostatnich dziesiątkach lat w poglądach mediewistów nie tylko w kwestii oceny przekazu źródłowego, ale także samego stosunku badacza do tzw. rzeczywistości dziejowej. [...] Dopiero od niedawna [...] zaczęto traktować późnośredniowieczne popisy uczoności historycznej z szacunkiem badawczym, dostrzegając w nich autentyczne przejawy egzystencji historii czy przeszłości w danej przestrzeni czasowej i wspólnocie [...]. Chcieliśmy nawiązać do tego nowszego nurtu pojmowania średniowiecznych utworów czy wypowiedzi

o przeszłości i pokazywać konstrukcyjno-ideowe plany i konteksty średniowiecznych przedsięwzięć nakierowanych na to, co minęło [...]. Dawne i nowe podejście spotkało się [...] w pół drogi, tworząc pewną propozycję badawczą obarczoną tak zaletami, jak wadami, obu sposobów i metodologii.

Tom drugi zbiorowej publikacji Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski poświęcony jest przeszłości „w działaniu”, inaczej mówiąc sytuacjom, w których odwoływano się do przeszłości, sposobom i narzędziom jej uobecniania, jej nośnikom. Chcemy określić miejsce i funkcje przeszłości w komunikacji i relacjach społecznych, jej rolę jako budulca tożsamości grupowych, zależności między historią — tą tworzoną w wykładzie kronikarskim i w krótkiej zapisce — a pamięcią i tradycją rozumianą jako odnoszony do przeszłości przekaz kulturowy. [...] W rozdziałach zamieszczonych w tym tomie staramy się uchwycić kreatywny, dyktowany potrzebami „stanu obecnego” stosunek do przeszłości ludzi średniowiecza, analizując relacje pomiędzy historią, pamięcią i tradycją w wybranych jako reprezentatywne i do pewnego stopnia modelowe sytuacjach: rytuałach władzy i praktykach oficjalnej pamięci większych zbiorowości (monarchii/narodu, miasta, klasztoru, diaspory żydowskiej), memorii indywidualnej i grupowej, zeznaniach sądowych i ciągnących się przez ponad sto lat procesach polsko-krzyżackich.

(ze Wstępu)

Spis treści Tom I:

Słowo wstępne (Jacek Banaszkiewicz)  /7
Preface (Jacek Banaszkiewicz)  /14

Część I. Przeszłość obrazowana w tradycjach zapisanych i ujęciach historiograficznych

Zbigniew Dalewski -  W poszukiwaniu poprzedników - pierwsi Piastowie i ich wizja własnej przeszłości  /23

Witold Wojtowicz - Epika zachodnioeuropejska i możliwości jej recepcji w warunkach polskiej kultury średniowiecznej. Uwagi wstępne /59

Witold Wojtowicz - Uwagi o modelu epiki i transmisji epiki w Kronice Anonima tzw. Galla /79

Witold Wojtowicz - Waltharius  /89

Witold Wojtowicz - Tzw. Carmen Mauri  /105

Witold Wojtowicz - Obraz memorialny Troi u Galla Anonima i jego konteksty /127

Wojciech Michalski - Rodzinne dzieje z nieodległej przeszłości w pamięci polskich familii rycerskich /143

Wojciech Michalski - Legendy rodowo-herbowe - pożądanie przeszłości w kręgach polskiego rycerstwa XIV-XVI wieku  /163

Antoni Grabowski - Polska i Polacy w średniowiecznej wspólnocie europejskiej - świadectwo Alberyka z Trois-Fontaines  /207

Jacek Banaszkiewicz - Gall Anonim - tradycja historyczna Piastów jako wykład o początkach rodu-dynastii i Polski, w planie podobnych realizacji dziejopisarskich XII stulecia /241
Jacek Banaszkiewicz - Mistrz Wincenty i naśladowcy - wizje najstarszych dziejów Polski XIII-XV wieku  /269

Jacek Banaszkiewicz - Prolog do Rocznika kapituły krakowskiej, św. Stanisław i czas historyczny  /307

Jacek Banaszkiewicz - Rocznik tzw. małopolski (minorycki) z początku XIV wieku - próba dookreślenia zabytku /353

Część II. Przeszłość i jej instytucjonalne repozytoria

Piotr Węcowski - Skarbiec pamięci. Archiwum monarsze w Polsce do początków XVI wieku  /369

Jerzy Kaliszuk - Skarbce pamięci - księgozbiory kościelne  /419

Marcin Starzyński - Archiwa miejskie w średniowiecznych strategiach pamięci  /447

Część III.  Sposoby użycia przeszłości w kulturze religijnej i edukacji

Andrzej Dąbrówka - Sposoby wykorzystania przeszłości w kulturze religijnej i edukacji  /479

Maciej Zdanek - Obecność historii w nauczaniu i refleksji krakowskiego środowiska uniwersyteckiego w XV wieku  /511

Jakub Kubieniec - Commemoratio: sposoby prezentacji i wykorzystania przeszłości w liturgii /545

Anna Zajchowska-Bołtromiuk - Przeszłość w zbiorach kazań modelowych de tempore i de sanctis mistrzów Uniwersytetu Krakowskiego w XV wieku  /607

Halina Manikowska, Dorota Gacka -Hagiografia a historyczność, czyli o historii w hagiografii i hagiografii w służbie historii  /657

Wykaz skrótów  /749

Indeks osób  /750

Spis treści Tom II:

Wstęp  /7

Zbigniew Dalewski - Przeszłość zrytualizowana: tradycja królewskich koronacji /29

Zenon Piech - Przeszłość zobrazowana: święci patroni i władcy /59

Halina Manikowska -Przeszłość pod ochroną: relikwie  /121

Piotr Okniński - Oficjalna przeszłość miasta  /177

Michał Tomaszek - Przeszłość w tekście i działaniu społeczności klasztornych  /203

Roman Michałowski - Wspomnienie modlitewne a pamięć o przeszłości (do końca XIII wieku)  /245

Halina Manikowska (przy współpracy Piotra Oknińskiego) - Przeszłość osobista i tożsamość wspólnotowa. Formy i treści memorii w późnym średniowieczu  /271

Halina Manikowska (przy współpracy Adama Kozaka) - Przeszłość wywołana - zeznania przed sądem  /333

Wojciech Brojer - (Re)konstrukcja i nagana przeszłości - hermeneutyka Pawła Włodkowica  /403

Hanna Zaremska - Przeszłość w tożsamości diaspory żydowskiej   /477

Wykaz skrótów  /499

Bibliografia /501

Indeks osób /545

Spis ilustracji /569