Pożary w miastach Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe

Autorzy: Andrzej Karpiński, Elżbieta Nowosielska

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 534

Okładka: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Prezentowana monografia stanowi pierwszą w polskiej historiografii próbę całościowego omówienia pożarów i ich następstw w Rzeczpospolitej Obojga Narodów od XVI do XVIII wieku. Opierając się na bardzo zróżnicowanych i rozproszonych źródłach rękopiśmiennych i drukowanych oraz starszej i nowszej literaturze przedmiotu, Andrzej Karpiński omawia kolejno: przyczyny wczesnonowożytnych miejskich pożarów (wojna, podpalenie, wyładowania atmosferyczne, nieostrożne obchodzenie się z ogniem), ich liczbę, rozmiary, czas trwania i częstotliwość, największe klęski ognia w wybranych kilkunastu wielkich i średnich ośrodkach miejskich, wreszcie – skutki demograficzne, ekonomiczne, społeczne, urbanistyczno-architektoniczne i polityczne pożóg. Elżbieta Nowosielska opisuje rozwój ówczesnego ustawodawstwa przeciwpożarowego oraz próby zabezpieczenia się i gaszenia XVI-XVIII-wiecznych pożarów. Rozprawę opatrzono obszerną bibliografią, licznymi szczegółowymi zestawieniami i tabelami, ilustracjami, streszczeniem anglojęzycznym oraz indeksami.

Spis treści:

Wstęp (A. Karpiński)  /7

Rozdział 1. Przyczyny pożarów (A. Karpiński)  /15

1.1. Czynniki sprzyjające pożarom   /17

1.1.1. Budownictwo miejskie  /18

1.1.2. Dachy  /22

1.1.3. Zabudowa miejska  /24

1.1.4. Kominy i paleniska   /26

1.1.5. Składowanie łatwopalnych materiałów  /30

1.1.6. Oświetlenie   /31

1.1.7. Lokalizacja miejskich przedsiębiorstw korzystających z ognia  /33

1.1.8. Wodociągi miejskie i studnie  /34

1.1.9. Warunki klimatyczne  /35

1.2. Bezpośrednie przyczyny pożarów  /37

1.2.1. Działania wojenne i łupieżcze najazdy  /37

1.2.2. Celowe podpalenia  /57

1.2.3. Pożary piorunowe  /85

1.2.4. Nieostrożne obchodzenie się z ogniem  /90

1.3. Pożar jako kara Boska  /114

Rozdział 2. Przebieg klęsk (A. Karpiński)  /119

2.1. Liczba pożarów  /119

2.2. Skala pożarów  /128

2.3. Częstotliwość pożarów, czas ich trwania, pożary dzienne i nocne  /144

2.4. Walka z pożarem  /160

2.5. Największe pożary w wybranych miastach Rzeczypospolitej w XVI–XVIII w.  /172

Rozdział 3. Następstwa XVI–XVIII-wiecznych pożarów w miastach Korony i Litwy (A. Karpiński)   /240

3.1. Demograficzne skutki pożarów  /240

3.2. Ekonomiczne skutki pożarów  /253

 3.3. Społeczno-religijne następstwa pożarów  /293

3.4. Następstwa pożarów w urbanistyce, architekturze, sztuce i literaturze   /310

3.5. Polityczne następstwa pożarów  /319

Rozdział 4. Ochrona przeciwpożarowa (E. Nowosielska)  /322

4.1. Rozporządzenia prawne  /322

4.2. Cechy  /326

4.3. Materiały budowlane  /329

4.4. Kominy  /334

4.5. Kominiarze  /339

4.6. Dostęp do wody  /344

4.7. Usunięcie niebezpiecznych zakładów poza miasto  /346

4.8. Ostrożność z ogniem  /348

4.9. Materiały wybuchowe  /351

4.10. Poszerzanie ulic  /352

4.11. Tytoń  /354

4.12. Sprzęt przeciwpożarowy  /356

4.13. Ostrzeganie o pożarze  /370

4.14. Przebieg akcji gaśniczej  /375

4.15. Metody nadprzyrodzone  /384

4.16. Podsumowanie   /388

Zakończenie (A. Karpiński)  /390

Aneks 1 (A. Karpiński)  /401

Bibliografia (A. Karpiński)   /424

Summary  /505

Spis ilustracji  /512

Spis tabel  /514

Spis zestawień  /515

Indeks miejscowości i rejonów geograficznych  /516

Indeks rzeczowy  /528