Polski akcent w American Expeditionary Forces. Historie prawdziwe, fascynujące i prawie zapomniane

Autorki: Danuta Piątkowska, Wiesława Piątkowska-Stepaniak

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 418 +262 il.

Okładka: twarda

Format: 19,5 cm x 25,0 cm

Uwaga! Nieznaczne zarysowania okładki

Niemal 10 procent oddziałów armii Stanów Zjednoczonych walczącej na europejskich frontach I wojny światowej składało się z Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia. To niezwykły fenomen, jeśli wziąć pod uwagę, że ta grupa etniczna stanowiła wówczas niewiele ponad 3 procent populacji kraju. Dzieje i działalność Polonii amerykańskiej były przedmiotem zainteresowania historyków, publicystów, polityków, a wiedza o niej, choć powierzchowna i fragmentaryczna, dotarła jednak do przeciętnego studenta, czytelnika prasy, maturzysty, internauty, telewidza w Polsce i USA. Jednak wielkość i znaczenie wkładu polskiej diaspory w działania wojenne USA i ich konsekwencje jak do tej pory umknęły uwadze naukowych badaczy i nie są znane opinii publicznej. Dziś, po stu latach od odzyskania przez nasz kraj niepodległości, ten wielki czyn zbrojny w polskiej historiografii nie doczekał się pogłębionej analizy i w miarę pełnego udokumentowania. Powody kilkusettysięcznego zrywu Polaków, efekty ich dokonań oraz poziom zaangażowania, a także wielkość poniesionych ofiar powinny jak najszybciej stać się obszarem eksploracji naukowej. Być może jest to ostatni moment, by skorzystać z zachowanych w Ameryce materialnych, ciągle licznych źródeł, umożliwiających zbadanie tych kwestii.

W materiałach naukowych i publicystycznych dotyczących odzyskania niepodległości odnajdujemy niejako europocentryczny punkt widzenia, tymczasem drogą do niej szedł także Polak w szarym mundurze American Expeditionary Forces. Kozak Stanislaw, Nowicki Joseph, Pilawski Edward, Plewacki Adam, Sieracki Andrew, Tomczak Stanislaw, Tomczak Wladyslaw, Yarmolinski Wladyslaw, Zelasko John i tysiące innych urodzonych na ziemiach polskich lub w Ameryce zasilało oddziały piechoty (rzadko służyli w innych jednostkach), zgłaszając się do armii amerykańskiej jako ochotnicy, ale też wstępując do niej z poboru. Ochotniczy zryw Polonii z chwilą przystąpienia USA do I wojny światowej był jednym z największych aktów dojrzałości społecznej, niekiedy heroizmu i poświęcenia. Do końca 1918 r. w punktach werbunkowych całego państwa zarejestrowano 24 mln osób. Była to akcja na niespotykaną skalę. W długich kolejkach stali ci, dla których zgłoszenie się było przywilejem, prawem, obowiązkiem, dumą i honorem. Spośród zarejestrowanych wyselekcjonowano 2,8 mln osób. Niemal połowa z nich walczyła na frontach w Europie. Do armii amerykańskiej zaciągnęło się – jak podają różne źródła – około 190–300 tysięcy Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia. Polacy stanowili 3,5 procent strat osobowych armii amerykańskiej. To wysoka cena, którą przyszło im zapłacić.

Wkład Polaków w historię i kulturę amerykańską jest znaczący, mający również wymiar polityczny, ciągle zbyt mało doceniany i niedostatecznie rozpoznawany po obu stronach oceanu.
- Podcast z dr hab. Danutą Piątkowską współautorką książki, rozmawia dr Iwona Korga: https://www.youtube.com/watch?v=rieAkDfxpKo

Spis treści:

Przedmowa /6

Preface /10

"Za wolność naszą i waszą" - zamiast wstępu  /14

Rozdział I. Ameryka przybywa na front /46

Rozdział II. Nowojorska sztafeta pamięci /70

Rozdział III. Doughboys - piechota /118

Rozdział IV. Konwoje poległych /132

Rozdział V. Polski ślad, cmentarze, pomniki, pola chwały  /154

Rozdział VI. Powrót siedemnastu z Wielkiej Wojny do Polski  /210

Rozdział VII. "Hiszpanka"  /242

Rozdział VIII. Matki Złotej Gwiazdy - Gold Star Mothers /274

Postscriptum - Na Zachód - od Nowego Jorku do Tarnova w Nebrasce /300

Zakończenie /342

Aneksy /348

Wykaz źródeł i literatury  /376

Spis ilustracji  /388

Indeks nazwisk  /408