Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. Tom 1. Literatura i sztuka

Redakcja: Sławomir Buryła

Rok wydania: 2018

Liczba stron:  462 + 37

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Współpraca: Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Uniwersytet Wrocławski, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.

"Do polskiej literatury poruszającej zagadnienie pogromów wydarzeniem założycielskim był tzw. pogrom warszawski z grudnia 1881 r. To do niego odnosi się jeden z najbardziej znanych tekstów dotyczących przemocy kolektywnej - nowela Marii Konopnickiej, pt. Mendel Gdański.

Prześladowania Żydów w okolicach świąt Bożego Narodzenia w 1881 r., którym początek dały wydarzenia w kościele Świętego Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu, wywołały szok wśród ówczesnych elit artystycznych, podzieliły zwolenników asymilacji. Znalazły też liczne poetyckie i prozatorskie ilustracje (m.in. w Lalce Bolesława Prusa, Modlitwach Marii Konopnickiej, Głosie żelżonego Wiktora Gomulickiego). Nastąpiła konfrontacja pozytywistycznych idei z nowym faktem w relacjach polsko-żydowskich. Aby wyjaśnić genezę tego zjawiska, Henryk Sienkiewicz w swoich Kronikach wskazywał na "prowokację ze strony jakichś czynników zewnętrznych". Bogdan Burdziej w szkicu Świat nieprzedstawiony dowodzi, że autor Potopu '[b]ezpośrednich sprawców szukał wśród rodzimych, nielicznych, pseudointeligentnych i ciemnych  *żydofobów*, których do niecnego czynu popchnęły okoliczność - panika w kościele. Inaczej niż Sienkiewicz, Aleksander Świętochowski przekonywał, ze pogrom w Warszawie w grudniu 1881 r. tłumaczyć należy silnymi nastrojami antyżydowskimi w społeczeństwie."

(fragment Pogromy znane i nieznane. Wprowadzenie, S. Buryła)

Spis treści:

Pogromy znane i nieznane. Wprowadzenie (Sławomir Buryła)  /7

Część I. Pogromy Żydów w literaturze i piśmiennictwie

Agnieszka Friedrich - Obraz pogromu warszawskiego w literaturze polskiej  /21

Bożena Karwowska - Czy to nazwa tworzy pogrom? Opowieść o wojnie, dojrzewaniu i 1915 r. w dzienniku czternastolatki  /35

Maria Antosik-Piela - Wśród chichotu katów. Motyw pogromu w literaturze polsko-żydowskiej  /53

Alina Molisak - "Zapisywanie" pogromów - kilka uwag o języku prasy polskiej doby międzywojnia   /73

Magdalena Ruta - Pogrom kielecki w jidyszowej twórczości polskich Żydów ocalałych z Zagłady  /95

Sławomir Buryła - Temat pogromów w wojennej i powojenne prozie polskiej (1939-2015). Rekonesans  /125

Bartłomiej Krupa - Pogrom kielecki w narracjach prozatorskich i historycznych. Rekonesans  /157

Anna Mach - Polscy intelektualiści wobec powojennych pogromów - dyskusje o antysemityzmie na łamach prasy literackiej (1945-1947)  /187

Paweł Wolski - Jedwabne: miejsce (prawie) wspólne. Topika pojedwabieńska w polskiej literaturze najnowszej  /215

Marta Tomczok - Przemoc wobec kobiet i dzieci w narracjach pojedwabieńskich  /235

Adam Kopciowski - Pogromy w świetle żydowskich ksiąg pamięci  /249

Część II. Pogromy Żydów w sztukach wizualnych

Monika Czekanowska-Gutman - Wizualizacje losu ofiar żydowskich po pogromie. Pieta w twórczości artystów żydowskich z Europy Środkowo-Wschodniej  /269

Renata Piątkowska - Między wyobraźnią a pamięcią. Pogromy z lat 1903-1906 w dziełach artystów żydowskich z Polski  /291

Dariusz Konstantynów - Pogromy i inne akty przemocy fizycznej wobec Żydów w zwierciadle rysunków z prasy polskiej (1919-1939)  /321

Marta Koszowy-Krajewska - Fotografie pogromów. Julii Pirotte reportaż z Kielc   /363

Agnieszka Dulęba - Sztuka o nie-pamięci. Pogrom w Jedwabnem w polskiej sztuce współczesnej: Paweł Susid, Zofia Lipecka, Rafał Betlejewski  /381

Bartosz Kwieciński - Pamiątka rzezi. Pogrom w polskiej fabule filmowej  /397

Katarzyna Mąka-Malatyńska - Świadectwo obrazu. Przedstawienia pogromów antysemickich w polskim filmie dokumentalnym  /421

Wykaz skrótów  /443

Summary   /445

Indeks osobowy  /449