Pod znakiem Orła i Tęczy. Trzy komendy XVI Okręgu Narodowego Zjednoczenia Wojskowego na północnym Mazowszu. Tom 1. Monografia

Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Podziemie niepodległościowe 1944–1956 i ofiary represji zamordowane za działalność na rzecz niepodległego państwa polskiego”.

Historia podziemia obozu narodowego na północnym Mazowszu i Kurpiach była zjawiskiem wyjątkowym w skali ogólnopolskiej. Tutaj twórcami i dowódcami NSZ-NZW byli dawni żołnierze AK, którzy w wyniku różnych sytuacji konfliktowych zdecydowali się na służbę w tych organizacjach. Wnieśli do nich nową jakość i standardy obecne w podziemnej armii. Ich obecność pozwoliła też na uniknięcie sytuacji konfliktowych pomiędzy NZW a ROAK, czy też AKO i WiN. Dzieje podziemia narodowego na tym obszarze można podzielić na trzy okresy, wyznaczane przez komendy Okręgu „Mazowsze” (1946–1947), Okręgu „Orzeł” (1947–1948) i Okręgu „Tęcza” (1948–1949). Okres po roku 1949, trwający aż do 1954 r., to z kolei niezwykle bogata i dramatyczna historia „ostatnich leśnych” – takich jak Mieczysław Dziemieszkiewicz „Rój”, Hieronim Rogiński „Róg”.  

(opis wydawcy)

Spis treści:

Od autorów – tytułem wstępu  /9

I. Podziemie obozu narodowego na północnym Mazowszu w okresie okupacji niemieckiej   /19
Polskie Państwo Podziemne na Północnym Mazowszu  /19
ZJ II/30-II Okręg NSZ  /25
Scalenie II Okręgu NSZ z Armią Krajową  /48

II. Podokręg NZW „Mazur”  /59
Próba budowy Podokręgu NZW „Mazur”  /59
Działalność Podokręgu „Mazur” wiosną i latem 1945 r.  /71
Kryzys w Podokręgu „Mazur”  /83

III. Powiat NSZ-NZW Ostrołęka w 1945 r. – początek odbudowy podziemia wojskowego obozu narodowego na północnym Mazowszu  /95
Dwie ostrołęckie Komendy Powiatu NZW  /95
Komenda Powiatu „Kurpie”, „Orawa” Zbigniewa Kuleszy „Młota”  /97
Komenda Powiatu „Orawa” Feliksa Przybytniewskiego „Mieczysława” /112
Zanim powstał XVI Okręg NZW „Mazowsze”  /119

IV. XVI Okręg NZW „Mazowsze” – komenda Zbigniewa Kuleszy (sierpień 1946 – kwiecień 1947)  /127
Połączenie obu komend ostrołęckich NZW i powstanie Okręgu „Mazowsze”  /127
Komenda Okręgu NZW „Mazowsze” i jego struktura terenowa  /130
Stosunki ze Zrzeszeniem WiN i ROAK  /148
Relacje z Polskim Stronnictwem Ludowym  /158
Partyzantka i działania zbrojne  /160
Wywiad   /170
Działalność propagandowa   /175
Wymiar sprawiedliwości  /184
Dyscyplina w szeregach NZW i walka z patologiami społecznymi  /192
Straty w szeregach Okręgu „Mazowsze”   /205
„Dzika” amnestia ogłoszona przez PUBP w Ostrołęce  /212

V. Okręg „Mazowsze” wobec amnestii z lutego–kwietnia 1947 r.  /219
Amnestia z lutego–kwietnia 1947 r.  /219
Kapitan Zbigniew Kulesza „Młot” wobec tzw. amnestii
komunistycznej z 1947 r.  /228
Dalsze losy ujawnionych dowódców mazowieckiego NZW   /238

VI. Komenda XVI Okręgu NZW krypt. „Orzeł” dowodzona przez Józefa Kozłowskiego „Lasa” (maj 1947 – czerwiec 1948)  /247
Odbudowa Komendy Okręgu przez Józefa Kozłowskiego „Lasa” /247
Komenda Okręgu „Orzeł”  /251
Rozkazodawstwo Komendy Okręgu „Orzeł”  /256
Struktura i obsada dowódcza terenowych jednostek Okręgu „Orzeł”  /263
Prasa i działania propagandowe  /280
Wymiar sprawiedliwości i walka z przestępczością pospolitą oraz patologiami we własnych szeregach  /292
Kontakty Komendy Okręgu „Orzeł” z innymi strukturami niepodległościowymi  /301
Partyzantka i działania z zakresu samoobrony Okręgu „Orzeł”  /306

• Ogólne zasady funkcjonowania oddziałów leśnych Okręgu „Orzeł”  /306
• Grupa sztabowa „Lasa”  /313
• Oddział KP „Mściciel”  /315
• Oddział KP „Ciężki”  /324
• Oddział KP „Orłowo” 329
• Oddział KP „Szczerbin”  /331
• Oddział KP „Łużyca”  /334
• Oddział KP „Płomień I”  /337
• Oddział KP „Płomień II”  /341
• Rozbicie Komendy Okręgu „Orzeł”  /344
• Śledztwo dotyczące Komendy Okręgu „Orzeł” i proces  /363

VII. Komenda XVI Okręgu NZW krypt. „Tęcza" (lipiec 1948 – sierpień 1949) 367
Odbudowa Komendy Okręgu pod nowym kryptonimem „Tęcza”  /367
Nowe struktury okręgu   /378
Działalność propagandowa Okręgu „Tęcza”  /385
Kontakty „Tęczy” z innymi strukturami podziemia niepodległościowego  /390
Partyzantka Okręgu „Tęcza”  /393
Dyscyplina i wymiar sprawiedliwości  /401
Bezpieka w walce z siłami Okręgu „Tęcza” 403
Działania operacyjne UBP z udziałem grupy agenturalnej o kryptonimie „V Kolumna”  /426
Koniec działalności agentów z „V Kolumny”  /439

VIII. Epigoni XVI Okręgu NZW  /455
Działalność Komendy Powiatu „Wisła” (lipiec 1948 – październik 1951)  /455
Działalność Komendy Powiatu „Łuków” i Rejonu „Karaś” (lipiec 1948 – kwiecień 1952)  /490
Ostatni leśni Mazowsza spod znaku NZW  /517

IX.Zamiast podsumowania – ewolucja konspiracyjnych struktur obozu narodowego na północnym Mazowszu  /535

Wykaz skrótów  /547
Bibliografia selektywna  /551
Materiały źródłowe  /571
Indeks osób /581