Plemienna i postplemienna Afryka. Koncepcje i postaci wspólnoty w dawnej i współczesnej Afryce

Autor: Ryszard Vorbrich

Rok wydania: 2012

Liczba stron: 434

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Autor zawarł w pracy wyniki kilkunastu lat badań prowadzonych w 10 krajach Afryki, odwołuje się też do publikacji źródłowych. Ukazuje przenikanie się tradycyjnych i nowoczesnych postaci wspólnot w społeczeństwie afrykańskim i przedstawia wybrane egzemplifikacje specyfiki więzi społecznych w Afryce w kontekście trwałości kategorii plemienności. Dokonuje przeglądu pytań i tez badawczych, poczynając od paradygmatu pokrewieństwa, który wpływa na afrykańską konceptualizację rodziny, plemienia i etniczności; poprzez formy przedkolonialnych wspólnot politycznych; do przekształceń tożsamości będących efektem kolonializmu, generujących ideologie panafrykańskie lub pan-etniczne. Opisano koncepcje i praktyki procesu budowy narodu w społeczeństwie postkolonialnym i postplemiennym, w sytuacji żywotności afrykańskich trybalizmów i słabości struktur społeczeństwa obywatelskiego.  

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp  /13

Rozdział 1. Plemię, plemienność  /19

1.1. Plemię /19

Termin kluczowy antropologii kulturowej  /19

Estymologia, definicje, cechy dystynktywne /20

Wspólnota krwi  /24

Pokrewieństwo - pochodzenie a kody dziedziczenia i relacji społecznych  /24

Grupy pokrewieństwa: rodzina, lineaż, ród i plemię /27

Systemy pokrewieństwa (pochodzenia)  /35

• Pochodzenie w linii ojcowskiej /36
• Pochodzenie w linii matczynej  /39
• Kombinowane systemy pochodzenia  /45

1.2. Plemienność  /49

Kategoria społeczeństwa plemiennego  /49

Społeczeństwo plemienne a społeczeństwo chłopskie  /53

Plemienność a tożsamość społeczeństwa zamkniętego  /56

• Więź substancjalna a wspólnoty organiczne /56
• Społeczeństwo zamknięte a etnocentryzm  /59

Rozdział 2. Etniczność  /61

2.1. My - nasza kultura  /61

2.2. Plemię i etniczność - perspektywa europocentryczna /62

2.3. Podziały etniczne  /64

2.4. Differentia specifica etniczności afrykańskiej  /68

Etniczność na marginesie afrykanistyki  /68

Oblicza etniczności  /69

Spór o afrykańską etniczność  /71

Afrykańskie egzemplifikacje etniczności  /78

• Daba - mikrogrupa etniczna, czyli societes englobantes /78
• Fulbeje - superetniczność - societes englobantes  /86
• Mundang - grupa etniczna jako ponadlokalna wspólnota krwi i kultury /96

2.5. Co zamiast grup etnicznych?  /99

Koncepcje łańcuchów społecznych /99

Przestrzenie wymiany /100

Przestrzenie lingwistyczne /101

Przestrzenie kulturowe /103

Przestrzenie państwowe, polityczne i wojenne  /104

Rozdział 3. Wspólnoty polityczne bez państwa  /106

3.1. Państwo versus plemię  /106

Polityka bez państwa i władzy  /108

Afrykanistyka a tradycja antyczna /108

3.2. Co w zamian państwa?  /111

3.3. Społeczeństwo akefaliczne  /114

3.3.1. Konceptualizacja  /114

3.3.2. Ujęcie empiryczne  /116

Pigmeje Baka - łowcy i zbieracze  /116

Rolnicy Daba  /121

3.3. Społeczeństwo segmentarne  /126

3.3.1. Koncepcja segmentarności  /126

3.3.2. System lineażowy pasterskich Nuerów  /130

Idelologia czy struktura polityczna?  /130

Korekta czasu i przestrzeni  /137

• Grupy wieku  /137
• Wspólnoty lokalne - wieś i obóz  /140

3.3.3. "Sortowana"anarchia  /143

Skrajny indywidualizm versus wspólnotowość  /143

Rozproszona władza  /145

Ćwiczenie segmentacji /148

Rozdział 4. Od wodzostwa do państwa /159

4.1. Spór o genezę i charakter państwa afrykańskiego  /159

Plemienny feudalizm  /159

Początki państwa - podbój, klientelizm, gospodarka /166

Kategorie i terminy  /171

4.2. Egzemplifikacje  /178

Wodzostwo Gudur i jego sieć uzależnień  /178

Lamidaty Fulbe - państwo segmentarne na bożej ścieżce islamu  /187

Buganda - państwo despotyczne ponad strukturami plemiennymi  /194

Rozdział 5. Państwa i społeczeństwa kolonialne  /205

5.1. Afrykańska specyfika kolonializmu  /205

5.2. Zarzucanie sieci  /206

5.3. Dyskurs kolonialny  /209

Ramy prawno-instytucjonalne a filozofia kolonializmu  /209

Afryka krainą dzieciństwa cywilizacji /213

5.4. Poddani tubylcy i cywilizowani  /216

Segregacja - kreowanie tubylca /216

Asymilacja - opresja czy akulturacja /222

Tubylcza klasa pośredników /224

Dwór, armia i szkoła /224

Trzy biogramy  /230

• Charles Atangaa - agent pierwszego kontaktu  /230
• Felix Houphouet-Boigny - współtwórca francafrique  /232
• Idi Amin Dada - rodzime korzenie despotyzmu  /235

5.5. Państwo kolonialne w Afryce - ciągłość versus kreacja  /238

Geneza i charakter  /238

Modele i strategie  /240

Trzy studia przypadku  /242

• Pokojowa penetracja i manipulacja rządów pośrednich: Buganda - Uganda  /242
• Podbój i asymilacja: rządy bezpośrednie we Francuskiej Afryce Zachodniej /246
• Trwałość sztucznych kreacji. Kamerun wykrojony na mapie  /251

Rozdział 6. Budowanie wspólnot postkolonialnych  /264

6.1. Co po państwie kolonialnym?  /264

6.2. Wspólnota rasy  /265

Panafrykanizm  /265

Negritude /265

Postnegritude /272

6.3. Afrykańskie nacjonalizmy  /274

Aby naród mógł żyć, plemię musi umrzeć  /274

Klasa, etnos, rasa  /282

• Plemię a klasa - Tanzania /282
• Kamerun - przestrzeń zadekretowanej równowagi etnicznej  /289
• Trudna droga do tęczowego narodu - RPA  /295

Wspólnoty ponadetniczne  /303

• Ruchy oraz ideologie panetniczne /303
• Kirditude - negritude w miniaturze  /305
• Arabowie i nie-Arabowie z Darfuru - w cieniu konfliktu o ziemię /311

Rozdział 7. Pogłoski o śmierci plemienia są mocno przesadzone /321

7.1. Paradygmat komunitaryzmu - czyli zniewoleni przez wspólnotę  /321

Konsensus raz jeszcze  /321

W poszukiwaniu Gemeinschft  /323

7.2. Detrybalizacja  /328

Tribesman wchodzi w wielki świat  /328

Nowi Afrykanie  /329

Jak nazwać i badać nowe zjawiska? /332

Kryteria i typologizacja /333

7.3. Trybalizm  /335

Życie w plemieniu  /335

Spór o źródła trybalizmu  /336

Wodzowie plemienni - kluczowa instytucja trybalizmu  /339

Władza tradycyjna czy neotradycyjna?  /339

Wódz funkcjonariuszem  /342

Instytucjonalizacja wodzów /342

Zdecentralizowany despotyzm  /345

"Dobry" i "zły" trybalizm  /347

Moralna etniczność  /347

Korporacje etniczne  /349

Trybalizm polityczny  /352

Ponad i w poprzek plemienia /358

Bliźni- wspólnota wiary  /359

Etnocentryczność  religii plemiennych  /359

Ku uniwersalnej wspólnocie  /359

Parafia - lokalna wspólnota wiernych  /364

W kierunku Gesellschaft  /367

Społeczeństwo obywatelskie  /369

W imię rozwoju i praw człowieka  /373

• Ruch Obywatelski  /373
• Kobiety versus społeczeństwo patriarchalne /375
• Wspólnotowa ochrona zasobów naturalnych  /379

Zakończenie  /384

Bibliografia  /386

Indeks geograficzno-etniczny  /422

Wykaz map, rycin i tabel  /430

Summary  /432