Petersburg. Nierosyjska historia miasta 1703-1917

Autor: Bartłomiej Garczyk

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 203

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Intencją autora jest przedstawienie dziejów Petersburga, widzianych przez pryzmat zamieszkujących go mniejszości narodowych (w tym Polaków), które odcisnęły na życiu miasta trwały ślad. W pracy zaakcentowany został fakt, że Petersburg mimo, że był miastem rosyjskim, to od najwcześniejszych lat swego istnienia posiadał polifoniczną kulturę. Nad Newą splatały się i oddziaływały na siebie różne nacje, konfesje, tradycje i obyczaje. Diaspory narodowe silnie identyfikowały się z miastem i partycypowały w rozwoju jego kultury. Równolegle do, nazwijmy to umownie, powszechnej, tradycyjnej historii Petersburga, pełnej blasku, kolorytu, majestatu i piękna architektury, funkcjonuje także historia mniej znana. Obok Petersburga Piotra I, Petersburga Rastrellego, Puszkina, Mickiewicza, Dostojewskiego i Gogola, istnieje również historia osiedlonych nad Newą Niemców, Polaków, Finów, Szwedów, Włochów czy Żydów, którzy wespół z przybyłymi tam Rosjanami, Ukraińcami, Białorusinami zbudowali nową społeczność – społeczność „Petersburżan”. Petersburg przez cały okres swego istnienia był miastem wieloetnicznym i polikonfesjonalnym, o zróżnicowanej strukturze językowej i kulturowej. Nawet po wybuchu I wojny światowej, a w konsekwencji zmianach geopolitycznych i demograficznych (powstanie suwerennych państw, migracje, repatriacja, utrata stołeczności w 1918 roku), Gród nad Newą posiadał znaczną mozaikę narodowościową.

Należy jednak pamiętać, że od momentu założenia miasta, liczba ludności rosyjskiej była stabilna i wynosiła od 82% do 86% ogółu mieszkańców. Odsetek ludności nierosyjskiej wahał się i na przestrzeni wieków wynosił od 6% do 18%, sięgając swojego maksimum wynoszącego 25%, w okresie I wojny światowej. Wśród mniejszości narodowych zamieszkujących miasto byli m.in.: wspomniani wyżej Niemcy, Finowie, Polacy, Żydzi, Białorusini, Ukraińcy, a także Tatarzy, Estończycy, Łotysze, Szwedzi, Anglicy, Francuzi, Włosi i Szkoci. Niezależnie od zmiennej i często restrykcyjnej polityki caratu, diaspory narodowe, w zależności od stopnia rozwoju tożsamości narodowej, posiadały bogate tradycje kulturalne. Nad Newą istniało wiele świeckich i kościelnych instytucji. Rozwijały się organizacje i stowarzyszenia o charakterze kulturalnym, oświatowym, edukacyjnym, charytatywnym i sportowym. Istniały biblioteki, narodowe szkoły, kluby, gazety, nieprawosławne świątynie i nekropolie. Ambicją autora jest by niniejsza książka stanowiła kolejny, choć niewielki krok na drodze do poznania i przybliżenia polskiemu czytelnikowi fenomenu Petersburga.

Spis treści:

Słowo wstępne  /7

Rozdział I. Geneza polietnicznego i polikonfesjonalnego Petersburga - historia, skład etniczny, struktura wyznaniowa  /15

Rozdział II. Rozmieszczenie i struktura społeczno-zawodowa diaspor narodowych  /37

Rozdział III. Narody  /47

Tendencje w polityce narodowościowej caratu  /47

Niemcy /53

Polacy  /68

Finowie  /84

Żydzi  /93

Tatarzy  /104

Inne narodowości  /109

Rozdział IV. Życie religijne starego Petersburga  /119

Rola prawosławia  /119

Cmentarze   /123

Protestanci  /125

Katolicy  /134

Buddyści, muzułmanie, wyznawcy judaizmu  /145

Zamiast zakończenia - wielonarodowy Petersburg dziś  /153

Wykaz wybranych pochówków przedstawicieli diaspor narodowych na cmentarzu Petersburga  /163

Bibliografia  /171

Indeks nazwisk  /193

Summary  /203