Od lokomotyw do czołgów. Przed Pafawagiem 100 lat zakładów Linke-Hofmann (1839 - 1939)

Autor: Patrick Starczewski

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 332

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Koncern Linke-Hofmann Werke AG (LHW), na bazie którego powstał po wojnie polski Pafawag, to legenda na historycznej mapie przemysłowego Wrocławia. Podwaliny pod jego rozwój położyło połączenie sił dwóch konkurujących do tej pory firm: Fabryki Budowy Wagonów Gotffried Linke i Fabryki Wagonów Braci Hofmann. Fabryka Linkego wystartowała w 1834 r. i produkowała m.in. powozy konne, żeby wkrótce wytwarzać platformy kolejowe i lokomotywy dla powstających właśnie Kolei Górnośląskich. Spółka Hofmannów zaczęła od pomp strażackich, które dość szybko zamieniła na wagony kolejowe i tramwajowe.

Po fuzji powstał jeden z największych wówczas w Europie zakładów przemysłowych (200 hektarów powierzchni, z czego blisko 80 pod dachem), zatrudniający cztery tysiące ludzi. Spółka akcyjna Linke-Hofmann-Werke w czasie obu wojen światowych przestawiała swoją produkcję na potrzeby wojska. W fabryce powstawały wówczas samoloty, pociągi pancerne, ciągniki półgąsienicowe i elementy do tajnej broni Hitlera — rakiet V2, między innymi z wykorzystaniem robotników przymusowych z Polski.

Po 1945 roku Państwowa Fabryka Wagonów we Wrocławiu (Pafawag) zaczęła produkować pojazdy szynowe. Historię koncernu do 1939 roku opisuje Patrick Starczewski, historyk i przedsiębiorca. Dzięki temu książka oprócz walorów czysto historycznych pozwala także na wgląd w biznesowy aspekt drogi, którą przeszła mała wrocławska spółka, by stać się europejskim gigantem. Książka zawiera ponad 200 ilustracji i zdjęć, w tym wiele niepublikowanych, oraz prezentuje plany założenia architektonicznego oraz urbanistycznego fabryki.

(opis wydawcy)

Książka Patricka Starczewskiego nie jest jedynie przyczynkiem do dziejów Wrocławia. Przedstawia bowiem — zapoczątkowane niedługo przed 1850 rokiem — zmiany w krajobrazie całego miasta. Nietypowo, bo przez pryzmat rozwijającego się lokalnego przemysłu. Osią rozważań jest utworzona w 1839r., bodaj najdłużej nieprzerwanie funkcjonująca na terenie stolicy Dolnego Śląska — firma Gottfrieda Linkego (Wagenbauanstalt Gottfried Linke). Lektura dostarcza szczegółowych informacji o jej rozwoju na przestrzeni stu lat, kiedy działała w różnych okolicznościach organizacyjnych, zawsze jednak z nazwiskiem założyciela w nazwie. Z czasem przedsiębiorstwo stało się ikoną wrocławskiego nowoczesnego przemysłu, funkcjonując do maja 1945 roku w niemieckiej rzeczywistości gospodarczej. Taką też rolę — już w polskich realiach – przejęła utworzona na bazie zachowanych urządzeń Linke-Hofmann Werke — Państwowa Fabryka Wagonów (popularny Pafawag).

Autor prowadzi nas przez wrocławskie (i nie tylko) dzieje zakładów Linkego, ale także przez skomplikowane uwarunkowania kształtującego się od połowy XIX wieku nowoczesnego przemysłu. I — co należy podkreślić — poświęca wiele miejsca kwestiom socjalnym, jakich definiowanie zapoczątkowano w ostatnich dekadach tegoż stulecia. Autorskie rozważania zostały oparte w największej mierze na źródłach pochodzących z niemieckich i polskich archiwów. Warto jednak zaznaczyć: źródeł nie tylko o charakterze historycznym, ale licznie reprezentowanych — gospodarczym. Analiza tych ostatnich, na co pozwala ekonomiczne przygotowanie autora, niewątpliwie ułatwia zrozumienie niekiedy trudnych decyzji zarządzających wrocławskimi zakładami, którym początek dał Gottfried Linke.

- z recenzji dr. Marka Buraka (Politechnika Wrocławska)

Spis treści:

Od autora  /7

Podziękowania /9

Wstęp  /11

Rozdział I. Początki uprzemysłowienia. Dolny Śląsk - Prusy - Niemcy  /29

Protoindustrializacja i industrializacja /29

Rozwój kolei żelaznych a przemysł /33

Rozdział II. Geneza zakładów Gottfrieda Linkego  /43

Rozdział III. Okres konsolidacji, przejęć i towarzystw akcyjnych (1867-1920)  /55

Breslauer Aktiengesellschaft fur Eisenwagenbau (od 1871 roku)  /57

Maschinen-Bau-Anstalt Ruffer Breslau  /61

Waggonfabrik Gebruder Hofmann & Co. Aktien Gesellschaft Breslau  /70

Herbrand & Co. Koln  /86

Maschinenfabrik Fullner i Hannoversche Waggonfabrik AG  /87

Linke-Hofmann-Lauchhammer Aktiengesellschaft - Lauchhammer AG, Waggonfabrik Gossens Lochner & Co, Allgemeine Elektricitats-Gesellschaft (AEG), Archimedes AG Linke-Hofmann Werke w imperium Friedricha Flicka /97

Rozdział IV. Konsorcjum na złe czasy: Linke-Hofmann-Busch Werke AG /133

Waggon- und Maschinenfabrik AG vormals Busch Bautzen Linke-Hofmann-Busch Werke AG /139

Rozdział V. Linke-Hofmann Werke AG w latach 1933-1939  /177

Wrocławska spółka po podziale Linke-Hofmann-Busch Werke AG (1934-1935)  /177

Powstanie Fahrzeug- und Motoren-Werke GmbH (FAMO)  /182

Pierwsze lata zbrojeń III Rzeszy.

Linke-Hofmann Werke AG a Plan Czteroletni  /187

Linke-Hofmann Werke AG i FAMO w obliczu wojny światowej  /198

Linke-Hofmann Werke i FAMO na potrzeby armii  /204

Rodział VI. Produkcja i sprawy pracownicze w Linke-Hofmann Werke  /219

Produkcja /219

Praktyka produkcyjna  /224

Kształcenie zawodowe. Szkoła przy Linke-Hofmann Werke  /230

Ubezpieczenie pracownicze  /249

Zakładowa kasa chorych (Betriebskrankenkasse)  /254

Kasa zapomogowa (Unterschutzungskasse)  /258

Inne formy wsparcia socjalnego  /260

Kasa emerytalna (Ruhegehaltseinrichtung)  /262

Wspieranie budownictwa mieszkaniowego  /266

Praca i ideologia  /269

Przejawy militaryzacji po 1933 roku  /276

Podsumowanie  /283

Aneksy  /289

Biogramy  /289

Dokumenty  /295

Wykaz skrótów /298

Bibliografia  /300

Spis schematów /315

Spis tabel  /316

Indeks osób  /317

Zusammenfassung  /324

Summary  /326