Obrońcy pańszczyzny

Autor: Adam Leszczyński

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 311

Okładka: twarda

Format: 15,00 cm x 21,00 cm

Kim byli i co myśleli ludzi walczący ze zniesieniem pańszczyzny? Czego się bali? Czego bronili? Co sądzili o chłopstwie? Dlaczego uważali pańszczyznę za lekką pracę, która jest niezbędna, a nie żadne niewolnictwo?

Dużo pisano w Polsce o demokratach i reformatorach, którzy chcieli zmniejszyć wymiar pańszczyzny lub ją znieść. Znacznie mniej jednak się mówi o konserwatystach broniących pańszczyzny. Ich argumenty, ani popularność nie stanowią powodu do narodowej chwały. Tymczasem to oni dominowali w publicznym dyskursie.

Adam Leszczyński zagląda za kulisy jednej z najważniejszych historycznych debat. Ze swadą rekonstruuje oraz obnaża argumentację i poglądy obrońców pańszczyzny. Argumenty używane wówczas wracają bowiem współcześnie — choćby w odniesieniu do progresywnych polityk społecznych, rynku pracy, czy kwestii mniejszości. Zrozumienie, jakie są źródła lęków i uprzedzeń prawicy, stanowi doskonałe uzupełnienie debaty dotyczącej „Ludowej historii Polski”.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wstęp / Kim byli obrońcy pańszczyzny i o czym jest książka?  /7

1. Antychryst nadchodzi. Sceny sprzed zniesienia pańszczyzny  /7

2. Kim byli obrońcy pańszczyzny?  /12

3. Synteza konserwatywnej argumentacji, czyli o czym jest ta książka  /20

4. Inspiracje  /29

Rozdział 1. Krótka historia obrony pańszczyzny  /35

1. Punkt wyjścia. Czym była pańszczyzna   /35

2. Rzeczpospolita do powstania kościuszkowskiego (1768-1794)   /40

3. Reformy zaborców (1772-1823)   /52

4. Księstwo i Królestwo (1807-1831)   /59

5. Reformy zaborców (1831-1856). Rzeź i po rzezi galicyjskiej   /66

6. Przed uwłaszczeniem chłopów w Królestwie i na ziemiach zabranych (1856-1864)   /74

Rozdział 2. Czy chłop był niewolnikiem?  /81

Napoleon nas obraził pisząc nam w konstytucji, że mieliśmy niewolników - chłop był częścią inwentarza i słusznie - u nas nigdy, poddaństwo to nie niewola! - jak negry, czyli porównania z niewolnictwem w USA

Rozdział 3. Natura chłopa  /96

Lud martwy bez szlachty - maszyna - dziki - hotentot - bydło - czy jest człowiekiem? - nasz chłopek, nasi włościanie - nieletni, dziecko - biedny, ale zdrowy, krzepki, szczęśliwy - czystość i łagodność słowiańska - ale kradnie - leniwy - pije - nienawidzi nas panów

Rozdział 4. Kto zepsuł włościan? Żydzi, oficjaliści?  /113

Chłopi piją, bo Żydzi ich rozpijają - wyrzucić Żydów - jak władze walczyły z żydowskimi karczmarzami - odpowiedź Tugendholda - oficjaliści kradną i są zdemoralizowani - czy natura pańszczyzny skłaniała do przemocy?

Rozdział 5. Pan jest ojcem, a pańszczyzna jest lekka  /128

Bóstwo - ojcowska opieka - dziedziczka jak matka - załogi i zapomogi - są nadużycia, ale prawa nie są potrzebne - chłopi sami nie chcą własności - pańszczyzna jest lekka - pan zapłaci za wszystko i ponosi ryzyko - my się poświęcamy dla chłopów

Rozdział 6. Na Zachodzie nas szkalują, że mamy niewolników   /144

Wszyscy jesteśmy dziadami w porównaniu z innymi narodami - Wielopolski i Krasiński tłumaczą się przed Zachodem - Bóg mi dał chłopów - obcy nas szkalują - na Zachodzie nic o nas nie wiedzą - to my broniliśmy Zachodu, a teraz nami pogardzają - tam gorzej niż u nas - na Zachodzie nędza - praca fabryczna gorsza od pańszczyzny - tam zbiedniała wolność, u nas pełna godności niewola - ploletariat, czyli zło-byt

Rozdział 6. "Abstrakcyjni ludzie". Polscy demokraci chcą przynieść za zachodu socjalizm   /159

Mniemani filantropi - abstrakcyjni ludzie - nic nie wiedzą o wsi - zaraza z Zachodu - socjalizm do bezcenna kałuża - społeczeństwo na równi pochyłej - u nas socjalizm się nie przyjmie, lud zbyt prymitywny - zaborcy to komuniści - jak już znosić pańszczyznę, to ocalić dochody - dlaczego radykalizm polski był słaby?

Rozdział 8. Na zmiany za wcześnie, róbmy je powoli   /175

Kiedyś pan z chłopem żyli w harmonii, a chłop się słuchał - panowanie, to prawo natury - nawet Rzymianie mieli niewolników - kto zniszczył pierwotną harmonię? - chłopi do wolności nie dojrzali - z uwalnianiem chłopów poczekajmy, aż cała Polska odzyska niepodległość - nie myślimy o rewolucji, myślimy o Polsce - paradoks polskiego radykalizmu, odsłona druga

Rozdział 9. Zniesienie pańszczyzny gwałci święte prawo własności   /189

Święte prawo własności - jaka własność jest chłopu potrzebna: nie taka, jak panu - car im już dał ziemię - każdy pracuje lepiej na swoim, ale niech kupią ziemię sami - Wielopolski: uwłaszczenie to zmora zaboru - Zamoyski: uwłaszczenie to potworny płód - równia pochyła: od uwłaszczenia do komunizmu, druga odsłona

Rozdział 10. Wstrząs i ojcobójstwo, czyli reakcja na uwłaszczenie w Prusach i rzeź galicyjską   /203

Dzieło szatana - piekielne poczwary - ojcobójstwo galicyjskie - rzeź dała chłopom nadzieję - wina rządu - wina demokratów - nie ma już narodu polskiego, czyli Wielopolski o Galicji - Fredro: rabacja uczy, że przemoc działa - transformacyjna rola przemocy - gospodarka upadła po uwłaszczeniu - Prusy: zamożność wzrosła, ale jakim kosztem

Rozdział 11. Jeśli zniesiemy pańszczyznę, kraj upadnie, czyli ekonomiczne argumenty jej obrońców   /218

Jak liczyć wartość pańszczyzny - jak liczyć odszkodowania - praca chłopska jako kapitał - zaborcy wyceniają nam wszystko za nisko - rolnictwo się załamie, szlachta zbankrutuje - dobro dziedzica dobrem ojczyzny - w Galicji po uwłaszczeniu chłopi puchną z głodu - za mało pieniędzy w kraju, żeby najmować robotnika - pańszczyzna niezbyt wydajna, ale musi zostać - co zostało z liberalnych idei - pańszczyzny nie da się utrzymać, ale czym ją zastąpić? czynsz, okup, najem przymusowy - projekt Towarzystwa Rolniczego z 1861 roku

Rozdział 12. Oświata dla chłopów, czyli nauczmy ich posłuszeństwa   /243

"Czytelnia Niedzielna", "Kmiotek" i publicystyka dla chłopów - oświata: uwolnijmy chłopów, ale kiedy dojrzeją i się wykształcą, czyli nigdy - nie uczmy ich czytać, ponieważ wówczas zrozumieją, w jakiej nędzy żyją - oświecenie dla chłopów to posłuszeństwo i szacunek dla dziedzica - niech się słuchają plebana - po uwłaszczeniu chłop w sejmie, ale pan mu nadal przewodzi - wzorcowa szkółka wiejska Andrzeja Koźmiana

Rozdział 13. Symetria: argumenty obrońców niewolnictwa na Zachodzie  /264

Turnbull i jego obrona niewolnictwa - wyobrażenie Afrykanów jak polskich chłopów - różnice: seksualność, religijność, antysemityzm, wolna umowa - przebieg debaty abolicjonistycznej na Zachodzie - niewolnictwo jako "pozytywne dobro", czyli wyjątkowość amerykańskiego Południa - obrońcy niewolnictwa i pańszczyzny: liczne podobieństwa, nieliczne różnice

Zakończenie. Wybielanie pańszczyzny   /287

Kalinka: chłopi polscy byli wolni - Buszczyński atakuje Korzona - długie życie obrony pańszczyzny

Źródła i bibliografia   /294