Oblicza przymusu. Polacy na robotach w Berlinie 1939-1945

Autorka: Katarzyna Woniak

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 416

Okładka: twarda

Format: 17,5 cm x 24,5 cm

Bywają tematy historyczne, które w potocznym odbiorze zdają się być bądź wytartymi sloganami, bądź realizacją politycznych projektów. W Polsce często do takiego nurtu należą książki dotyczące II wojny światowej, szczególnie gdy w swoim centrum stawiają Polaków jako ofiary przemocy i eksterminacji okupantów. […]

[Katarzyna Woniak] napisała książkę na pozornie „wytarty” temat, dotyczący losów polskich robotników przymusowych. […]
Co jest szczególnego w książce Woniak? Tytułowe „oblicza przymusu” to nawiązanie do socjologicznej kategorii Lebenswelt – świat przeżywany, która począwszy od Edmunda Husserla i Jürgena Habermasa zadomowiła się w socjologii fenomenologicznej (Alfred Schütz), a z niej przeszła również na grunt badań historycznych. Przekładając teorię na empirię, chodzi o to, że pojedyncze zdarzenia, których doświadcza człowiek, wywołują emocje i stają się częścią jego codzienności. Badamy więc nie tyle same zdarzenia, ile skutki, jakie one wywołują w zachowaniach i działaniach ludzi. W przypadku książki Woniak takie podejście owocuje panoramicznym obrazem życia i przeżywania pracy przymusowej w stolicy Niemiec. Możemy się dowiedzieć, jak przebiegał zwykły dzień, zajrzeć do intymnych marzeń, uczuć, tęsknot za rodziną i ziemią rodzinną, potrzebą przeżyć religijnych; możemy poznać cierpienia i rodzące się miłości do współwięźniarek/współwięźniów. […]

Skąd autorka zdobyła tak ciekawe materiały do swojej książki? […] Podstawowym źródłem są akta sądów różnych instancji, które sądziły robotników narodowości polskiej za setki przeróżnych spraw. […] Sam ich przebieg był dość tendencyjny, ale dzięki umiejętnej analizie, czytaniu między wierszami czy wreszcie dzięki odnalezieniu oryginalnej, zarekwirowanej w toku śledztwa korespondencji można było stworzyć tak oryginalne, nowatorskie metodologicznie i źródłowo dzieło. […]

(Z recenzji prof. dr. hab. Roberta Traby)

Spis treści:

1. Wprowadzenie   /7

1.1. Uzasadnienie, pojęcia i przedmiot badań     / 8

1.2. Stan badań     /15

1.3. Tezy, cele i metody    /19

1.4. Źródła i struktura książki    /24

2. „Jazda w pociągu była marna, tylko o wodzie i chlebie 5 dni” – Historyczne ramy    /31

2.1. Życie w okupowanej Polsce    /31

2.2. Przybycie do Berlina     /50

2.3. Wytyczne i rozporządzenia     /66

3. „Dla mnie słońce przestało świecić” – Warunki życia i pracy    /85

3.1. Praca    /85

3.2. Zakwaterowanie    /103

3.3. Zaopatrzenie    / 118

3.4. Zdrowie    /153

4. „Tak strasznie mi Was brak” – Pomost do stron ojczystych    /175

4.1. Korespondencja     /175

4.2. Tęsknota     /188

4.3. Nadzieja     /212

5. „Czułem się człowiekiem” – O samostanowieniu robotników przymusowych    /225

5.1. Czas bez pracy   /225

5.2. Religijność     /244

5.3. Znajomość języka     /248

6. „Wszystkich potrafię znieść, tylko nie Niemców i Włochów” – Kontakty społeczne    /265

6.1. Interakcje    /265

6.2. Przyjaźnie    /298

6.3. Związki miłosne   /301

6.4. Seksualność    /327

7. „Została ze mnie tylko skóra i kości” – Zagrożenia i próby sprzeciwu    /333

7.1. Naloty    /334

7.2. Areszt    /339

7.3. Sabotaż i szpiegostwo     /351

7.4. Zbiegostwo    /366

8. „Ciężko nam trochę iść” – Powrót robotników przymusowych    /379

9. Zakończenie    /383

Wykaz skrótów    /391

Źródła    /393

Bibliografia   /397

Posłowie    /415