Między twierdzą a miastem wolnym. Miasto i mieszkańcy Świdnicy w latach 1815-1870

Autor: Tomasz Grudziński

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 812

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 23,5 cm

Wydanie II

Uwaga - wgniecione narożniki

Drugie wydanie książki, poprawione i uzupełnione, intryguje nową okładką, a także odświeżonym i wzbogaconym materiałem ilustracyjnym oraz nowym układem treści.

Publikacja, podobnie jak jej pierwsza edycja z 2014 r., jest próbą rekonstrukcji świata w układzie „czas – miejsce – ludzie” i dzięki pogłębionym studiom nad nowym materiałem źródłowym stała się wiernym obrazem przeszłości miasta w krótkim, bo zaledwie półwiecznym okresie. Na przykładzie Świdnicy autor ukazał całokształt życia, jakie toczyło się w śląskim mieście w XIX wieku, w dobie przemian społeczno-gospodarczych.

Tytuł sygnalizuje, że w omawianym okresie miasto uwolniło się spod jarzma twierdzy, co przełożyło się na jego urbanizacyjny i demograficzny rozrost. Z opisem mechanizmów funkcjonowania samorządu miejskiego, opieki społecznej, handlu, rzemiosła i przemysłu autor zestawił obraz codziennego życia świdniczan – pisze o ich rozrywkach, formach społecznej asocjacji, w końcu także o miejscowych zwyczajach. Treść wzbogacona została o cytaty pochodzące z prasy z tamtego okresu, przez co niemiecka przeszłość miasta staje się dla Czytelnika mniej obca i nabiera żywego wymiaru.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wprowadzenie  /13 

Cel i zakres pracy  /15 

Metody badań  /19 

Miasto w cieniu twierdzy (1747–1815). Polityczne, gospodarcze  i społeczne znaczenie twierdzy dla miasta i mieszkańców  /21

Rozdział 1. Samorząd miejski po reformach ustrojowych Steina i Hardenberga  i jego sytuacja prawna w warunkach twierdzy świdnickiej  /39

1.1. Rozwój samorządu miejskiego w okresie panowania pruskiego  (1741–1808) /39

1.2. Struktura i kompetencje organów samorządowych po 1808 r.  /47

1.2.1. Reforma administracyjna w Prusach. Ordynacje miejskie  z 1808 r. i 1853 r.   /47

1.2.2. Procedura przyjęcia i realizacja postanowień ordynacji  miejskiej z 1808 r. przez samorząd Świdnicy  /65

1.2.2.1. Pierwsze wybory członków rady miejskiej  i magistratu  /65

1.2.2.2. Pierwsze posiedzenie rady miejskiej i magistratu  Świdnicy  /69

1.2.2.3. Kwestia jawności obrad kolegialnych organów  samorządu miejskiego   /71

Rozdział 2. Działalność organów samorządowych Świdnicy i ich wpływ na kształt  polityki lokalnej  /79

2.1. Realizacja polityki miejskiej w latach 1815–1870   /79

2.2. Gospodarka miejska. Przychody i wydatki budżetowe  /95

2.3. Inwestycje miejskie  /112

2.3.1. Ulice i drogi  /113

2.3.2. Wodociągi  /117

2.3.3. Kolej żelazna   /120

2.3.4. Oświetlenie ulic i placów  /127

2.3.5. Gazownia miejska /130

2.3.6. Obiekty użyteczności publicznej  /134

2.3.6.1. Siedziba rady miejskiej  /134

2.3.6.2. Gimnazjum  /137

2.3.6.3. Teatr miejski  /139

2.3.6.4. Dom strzelecki  /142

Rozdział 3. Możliwości terytorialnego rozwoju twierdzy świdnickiej  /147

3.1. Odrębność śródmieścia  /147

3.2. W kleszczach umocnień. Przedmieścia Świdnicy  /172

3.2.1. Przedmieście Wrocławskie i Dolne   /187

3.2.2. Nowe Miasto /204

3.2.3. Przedmieście Strzegomskie i Kościelne  /218

3.2.4. Przedmieście Kleczkowskie  /231

Rozdział 4. Statystyki ludnościowe i miejska stratygrafia /37

4.1. Populacja mieszkańców Świdnicy i czynniki ją kształtujące  /237

4.2. Struktura społeczna miasta w latach 1815–1866   /250

4.2.1. Charakterystyka, liczebność i rozmieszczenie ludności  ubogiej w Świdnicy /254

4.2.2. Społeczność świdnickiego garnizonu  /258

Rozdział 5. Struktura wyznaniowa mieszkańców /269

5.1. Ewangelicy  /270

5.2. Katolicy  /271

5.3. Żydzi  /276

5.4. Dysydenci  /283

Rozdział 6. Szkolnictwo i oświata  /295

6.1. Szkolnictwo na Śląsku na przełomie XVIII i XIX wieku.  Model oświeceniowy kształcenia  /295

6.1.1. Szkoły publiczne – państwowe i miejskie  /298

6.1.2. Szkoły prywatne i placówki szkolno-wychowawcze  /303

Rozdział 7. Problem opieki społecznej. Udział prowincji, miasta i prywatnej  dobroczynności  /311

7.1. Rozwój form pomocy społecznej od czasów fryderycjańskich  (1747 r.) do poł. XIX w.  /311

7.2. Publiczne i prywatne rozwiązania w dziedzinie opieki społecznej w mieście /315

7.2.1. Instytucje państwowe /316

7.2.1.1. Prowincjonalny dom korekcyjny  /316

7.2.2. Instytucje samorządowe  /320

7.2.2.1. Miejski przytułek, dom pracy przymusowej   /321

7.2.2.2. Szpital dla ubogich /324

7.2.2.3. Dom starców  /327

7.2.3. Instytucje prywatne /328

7.2.3.1. Prywatny instytut pomocy ubogim /329

7.2.3.2. Ochronka  /332

7.2.4. Formy pomocowe dla rzemieślników i robotników  /334

7.2.4.1. Instytut Wzajemnej Pomocy Mieszczan  Rzemieślników /334

7.2.4.2. Robotnicza Kasa Oszczędnościowa   /335

7.2.4.3. Biuro pośrednictwa pracy  /337

7.2.5. Inne formy pomocy społecznej  /337

Rozdział 8. Miasto i mieszkańcy wobec rewolucji Wiosny Ludów (1848–1849) /349

8.1. Niepokoje społeczne okresu „przedmarcowego” w mieście  i w prowincji śląskiej  /350

8.2. Ożywienie życia politycznego i kwestia sprawy narodowej  /367

8.2.1. Formowanie się ugrupowań politycznych w regionie.  Przedwyborcza agitacja /367

8.2.2. Wybory do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie  i Zgromadzenia Konstytucyjnego we Frankfurcie w 1848 r. /374

8.3. Wydarzenia Wiosny Ludów w Świdnicy. Sprawa „krwawej  masakry” 31 lipca 1848 r. na świdnickim rynku. Udział garnizonu w tłumieniu wystąpień  /379

8.4. Wybory do pruskiego Zgromadzenia Narodowego w okręgu  Świdnica – Strzegom – Środa Śląska /388

Rozdział 9. Handlowy i rzemieślniczy potencjał miasta /417

9.1. Rozwój rzemiosła i handlu w mieście od końca XVIII w.  Omówienie wybranych grup zawodowych  /417

9.1.1. Rękawicznicy  /430

9.1.2. Złotnicy  /432

9.1.3. Introligatorzy  /434

9.1.4. Drukarze i księgarze /436

9.1.5. Kawiarze  /442

9.1.6. Cukiernicy  /448

9.2. Targi i jarmarki. Rola kupiectwa świdnickiego  /454

9.2.1. Instytucje kredytowe i bankowe  /472

9.3. Skutki postanowienia edyktu o wprowadzeniu wolności  przemysłowej w Prusach (1811 r.)  /476

Rozdział 10. Na drodze ku nowoczesności. Zakłady manufakturowe i przemysł  na tle gospodarki dolnośląskiego regionu od schyłku XVIII w.  do końca lat 60. XIX w. /487

10.1. Od miasta o cechach protoindustrialnych do ośrodka produkcji przemysłowej (1869 r.). Rozwój lokalnego przemysłu /487

10.1.1. Hutnictwo żelaza i pokrewna produkcja przemysłowa  /496

10.1.2. Przemysł metalowy i maszynowy  /499

10.1.3. Przemysł budowlany  /505

10.1.4. Przemysł drzewny  /506

10.1.5. Przemysł lekki  /507

10.1.5.1. Włókienniczy. Odzieżowy. Skórzany /507

10.1.6. Przemysł spożywczy  /518

10.1.6.1. Gorzelnictwo  /520

10.1.6.2. Browarnictwo  /521

10.1.6.3. Inne zakłady spożywcze  /530

10.1.7. Produkcja instrumentów muzycznych  /531

10.2. Stowarzyszenie przedstawicieli przemysłu i handlu. Powołanie  Izby Handlowej (1849)  /536

Rozdział 11. Działalność kulturalna i naukowa, aktywność społeczna  /549

11.1. Miejskie związki i stowarzyszenia. Formy społecznej  asocjacji  /549

11.2. Początki ruchów miejskich. Powstanie Związku Mieszczan  /569

11.3. Życie kulturalne  /573

11.3.1. Teatr miejski  /573

11.3.2. Działalność wydawnicza i rozwój lokalnej prasy  /585

11.4. Rozwój fotografii. Pierwsze stałe atelier fotograficzne  /596

Rozdział 12. Życie codzienne, rozrywka  /603

12.1. Zabawy i festyny /603

12.2. Lokalne atrakcje, wydarzenia w życiu miasta.  Wizyty monarsze  /611

12.3. Ostatnie publiczne egzekucje  /625

Rozdział 13. Rozwój miejski Świdnicy po likwidacji twierdzy w 1866 r.  /643

13.1. Okoliczności zniesienia statusu twierdzy  /643

13.2. Likwidacja umocnień i terytorialna rozbudowa miasta   /648

Zakończenie   /679

Suplement  /685

1. Auszug aus dem Servis- und Einquartierungs-Regulativ  vom 17. März 1810, so weit dasselbe, wegen des Natural- Quartiers für die Garnison, auf die Communität zu Schweidnitz  Anwendung findet   /687

2. Einquartierungs-Regulativ der Stadt Schweidnitz /691

3. Statut für die der Königlichen Immediat- und Fürstentums-  Stadt Schweidnitz von der Stadt-Verordneten-Versammlung  gestiftete Sparkasse  /697

4. Statut des Spar-Vereins für Schweidnitz  /703

5. Obrigkeitliche Bekanntmachung Straßen-Sicherheit und  Reinlichkeit  /707

6. Feuerlösch-Ordnung für die Stadt Schweidnitz  /709

7. Orts-Statut für die Stadt Schweidnitz, betreffend die  Feuerlöschhilfe  /713

8. Wochenmarkts-Ordnung für die Stadt Schweidnitz  /715

9. Gewerbe-Orts-Statut für die Stadt Schweidnitz   /727

10. Obrigkeitliche Bekanntmachungen Verordnung für die  Durchreise Sr. Majestät des Königs und Gefolge   /731

Bibliografia  /733

Źródła archiwalne  /733

Źródła drukowane  /733

Źródła normatywne i druki urzędowe  /733

Literatura /734

Periodyki  /751

10. Między twierdzą a miastem wolnym Zestawienie nazw miejscowości, ulic, placów  /755

Wykaz tabel, zestawień i wykresów  /759

Spis ilustracji  /761

Wykaz skrótów  /785

Indeks osobowy  /787

Abstract  /805

Zusammenfassung /809