Lustracja Województw Wielkopolskich i Kujawskich 1789 Część I. Województwo kaliskie

Redakcja: Andrzej Tomczak 

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 493

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Seria: Fontes 120

Geneza ostatniej lustracji dóbr królewskich z 1789 r. tkwiła w reformach skarbowych podjętych w Rzeczypospolitej w czasach stanisławowskich. Po wieku zaniechań dopiero sejm konwokacyjny 1764 r. konstytucją "Kwarta sprawiedliwa" nakazał przeprowadzenie kolejnej generalnej lustracji królewszczyzn w celu uzyskania większej kwarty, co doszło do skutku w roku następnym. Lustracja miała być ponowiona po upływie pięciu lat, ale wielkie koszty związane z realizacją lustracji 1765 r. (około 512 tys. zł) były powodem, że sejm 1766 r. postanowił lustrować dobra królewskie dopiero w razie śmierci lub ustąpienia posesora. Według ustawy "Starostwa i królewszczyzny", uchwalonej na sejmie 1775 r. wakujące królewszczyzny miano oddawać w wieczystą dzierżawę na drodze licytacji, natomiast Komisja Skarbowa (Koronna lub Litewska) winna po zgodnie posesora wysłać zaprzysiężonego lustratora, aby zinwentaryzował dobra zgodnie ze wskazaniami podanymi w konstytucji "Kwarta sprawiedliwa".

(fragment  Przedmowy do serii „Lustracja Województw Wielkopolskich i Kujawskich 1789”, A. Tomczak)

Spis treści:

Andrzej Tomczak † - Przedmowa do serii „Lustracja Województw Wielkopolskich i Kujawskich 1789”  /XIII

Geneza lustracji  /XIII

Zakres lustracji /XV

Stan zachowania lustracji (województwo kaliskie, województwo sieradzkie województwo łęczyckie, województwo brzesko-kujawskie)  /XIX

Forma i treść lustracji /XXII

Metoda wydawnicza /XXVIII

Jerzy Dygdała, Zbigniew Górski - Powikłane losy prac nad edycją lustracji województwa kaliskiego z 1789 roku /XXXI

Jerzy Dygdała - O lustracji powiatów kaliskiego i pyzdrskiego  /XXXIII

Maciej Gołembiowski † - Opis podstawy wydania lustracji powiatów kaliskiego i pyzdrskiego /XXXV

Uzupełnienie (Jerzy Dygdała)  /XXXVII

Zbigniew Górski - O lustracji powiatu konińskiego  /XXXIX

Jerzy Dygdała, Zbigniew Górski - O metodzie wydawniczej lustracji królewszczyzn województwa kaliskiego /XLV

Bibliografia / XLIX

Wykaz skrótów archiwalnych i bibliotecznych /LV

Wykaz skrótów w tekście źródłowym  /LIX

Lustracyja starostw i królewszczyzn województwa i powiatu kaliskiego roku 1789

[Powiat kaliski]  /3

Starostwo kaliskie z przyległościami  /3

[Zafundowanie jurysdykcji lustratorów] – 3. [Jurament posesora] – 4. [Rewizja praw posesora] – 5. Zamek w Kaliszu murowany – 8. Wieś Winiary – 9. Wieś Ogrody – 10. Wieś Nędzerzow – 11. Stare Miasto wieś – 12. [Prowent intraty rocznej] – 13. [Młyny] – 14. 

Dzierżawa Rusów, Tykadłów, Tłokinia z przyległościami  /15

[Zafundowanie jurysdykcji lustratorów] – 15. [Wieś] Rusow – 15. [Wieś] Tykadłow – 18. [Rewizja praw posesora] – 20. [Prowent intraty rocznej] – 20. Salestwo [sołectwo] w Tykadłowie – 21. [Rewizja praw posesora] – 21. [Prowent intraty rocznej] – 22. [Wieś] Tłokinia – 23. [Rewizja praw posesora] – 23. [Prowent intraty rocznej] – 25. Wójtostwo w Tłokini – 26. [Rewizja praw posesora] – 26. [Prowent intraty rocznej] – 27.

Dzierżawa Blizanów, Grodzisko, Zborów z przyległościami  /27

[Rewizja praw posesora] – 27. [Wieś] Blizanów – 28. [Wieś] Grodzisko – 30. [Prowent intraty rocznej] – 30. [Wieś] Zborów – 31. [Prowent intraty rocznej] – 32.

Wieś Kurza  /33

[Rewizja praw posesora] – 33. [Jurament posesora wsi Kurza] – 35.

[Pustkowie] Kliszew /36

[Rewizja praw posesora] – 36.

Wieś Witow i wójtostwo w Warcie  /40

[Rewizja praw posesora] – 40. [Wieś Witów] – 41. Wójtostwo wartskie – 42. [Prowent intraty rocznej] – 44.

Wieś Cekowo  /45

[Rewizja praw posesora] – 45. [Prowent intraty rocznej] – 48.

Starostwo stawiszyńskie  /48

[Rewizja praw posesora] – 48. [Wieś Długa Wieś] – 49. [Wieś Kiączyn] – 51. Wieś Wyrow – 51. Sałestwo [sołectwo] w Wyrowie – 52. Wybraniestwo w Wyrowie – 52. Miasto Stawiszyn – 52. [Prowent intraty rocznej] – 54.

Wieś Rayskowo z wójtostwem  /55

[Rewizja praw posesora] – 55. [Prowent intraty rocznej] – 56.

Wójtostwo skaryszewszczyzna czyli Pigłowszczyzna /57

[Rewizja praw posesora] – 57. [Prowent intraty rocznej] – 58.

Wieś Borkowo  /58

[Rewizja praw posesora] – 58. [Prowent intraty rocznej] – 60.

Starostwo odalanowskie  /60

[Rewizja praw posesora] – 60. [Jurament posesora] – 62. [Miasto Odolanów] – 62. [Prawa i przywileje miasta] – 62. Osiadłość miasta Odalanowa [Odolanowa] – 63. Opis stanu miasta tego i zamku starościńskiego – 63. Prowent z miasta Odalanowa [Odolanowa] – 64. Wieś Baby klucz – 65. Wieś Kaczurza do klucza babskiego należąca – 66. Wieś Nabyszyce do klucza babskiego należąca – 67. Wieś Wierzbna do klucza babskiego należąca – 68. [Wieś] Daniszyn klucz [daniszyński] – 69. Wieś Glisnica do babskiego klucza [należąca] – 70. [Wieś] Łąkociny do klucza daniszynskiego – 71. [Wieś] Janków do klucza Daniszyna [należąca] – 72. Salestwo [sołectwo] w Jankowie – 74. [Prowent intraty rocznej] – 75. Wieś Chruściny – 75. Wieś Chwaliszew – 76. Miasto JKM Sulmierzyce – 77. [Rewizja praw] – 77. [Opis miasta] – 78. Wieś Uciechow – 81. Wieś Raczyce – 82. Wieś Swieca – 82. Wieś Stara Huta – 83. Kolonia Nowa Krzyznie – 84. Na Zawidzy pustkowianie – 84. Pustkowianie [w Bałamącku] na Kępie Baryczy rzeki przy wsi Garkach – 85. Pustkowie Łatowa Niwa – 85. Pustkowie Chałupki zwane – 85. Pustkowie quondam Huta Sklana zwane – 86. Folwark Charych z młynem – 87. Wieś Garki – 87. Wieś Boników – 88. Wieś Bugday – 89. Wieś Młynik – 89. Wieś Granowiec – 90. Wieś Potaznia – 91. Opis stawów [w całym starostwie] – 92. Opis borów i lasów w całym starostwie – 92. [Zaprzysiężenie administratorów dóbr starościńskich] – 93. [Prowent intraty rocznej starostwa] – 93.

Wójtostwo w Tyńcu Wolenstwo zwane /101

[Rewizja praw posesora] – 101.

[Sumariusz dochodów starostw i królewszczyzn powiatu kaliskiego]  /101

Województwo kaliskie. Powiat kaliski – 102.

[Zażalenia i skargi]  /103

Zażalenie wsiów Winiar i Nędzerzowa – 103. Zażalenie Walentego Gnerowskiego saltysa [sołtysa] tykadłowskiego – 105. Skarga dzierżawy Blizanów – 106. Zażalenie gromady wsi Tłokini – 107. Zażalenie wsi Kurzy od gromady – 110. Nota od mieszczan na groncie wójtowskim [w mieście Warta] siedzących – 110. Wypis zażalenia do lustracyi przez W Jozefa Byszewskiego, pułku Kawaleryi Narodowej pułkownika, wsi Witowa i wójtostwa wartskiego – 112. Skarga wsi Cekowa – 115. Zażalenie od całego miasta JKM Stawiszyna – 117. Skarga przez JW Stanisława Łubę starostę stawiszyńskiego – 118. Zażalenie z miasta Odalanowa [Odolanowa] – 119. Zażalenie [proboszcza odolanowskiego Jędrzeja Gomolińskiego] – 120. Zaskarzenie przeciw magistratowi miasta JKM Odalanowa [Odolanowa] od ucz. Marcina Kołaty imieniem całego zgromadzenia wyznania ewangelickiego – 124. Zażalenie gromady daniszynskiey – 124. Zażalenie miasteczka JKM Szulmierzyce – 125. Zażalenie wsi Swiecy i wsi Stary Uty [Huty] – 126. Zażalenie [mieszkańców pustkowia Bałamącka] – 127. Zazolienie [!] wsi Garkow – 128. [Skarga wsi Boników, Garki, Bogdaj, Młynik i Granowiec] – 130. Zażalenie [wsi Boników] – 130. [Skarga wdowy Anny Zębskiej] – 132. [Skarga komorników ze wsi Boników] – 132. [Skarga wsi Granowiec] – 133. Zażalenie wsi Bugdaju – 134. [Zażalenie komorników ze wsi Granowiec] – 136. Zażalenie ze strony JO XJM Eleonory Sułkowskiej starościny odalanowskiej [odolanowskiej] – 137.

Powiat pyzdrski  /140

[Tabela królewszczyzn w województwie kaliskim powiecie pyzdrskim leżących do Prześwietnej Komisyi Skarbu Koronnego do Prześwietnej Komisyi powiatu pyzdrskiego przesłana] – 140. Starostwo pyzdrskie – 141. [Jurament posesora] – 141. 

 Kopia lustracyi starostwa pyzdrskiego i pietrzykowskiego roku 1789   /142

Starostwo pyzdrskie  /142

[Miasto Pyzdry] – 142. [Wójtostwo pyzdrskie] – 144. [Wieś Nowa Wieś] – 146. [Wieś Sokolniki] – 149. Wybraniectwo – 150. [Wieś Rataje] – 152. [Folwark Wymysłów] – 154. [Wieś Dłusko] – 155. [Pustkowie Dziubek] – 156. [Folwark Maćkowe] – 156. Wieś Lisewo okupna i prowent z niej – 156. [Intrata starostwa pyzdrskiego] – 158.

[Dzierżawa Pietrzyków]  /159

[Rewizja praw posesora] – 159. [Prowent z dzierżawy Pietrzykowskiej] – 159. [Młyn Białobrzeg] – 160. [Czynsze z dzierżawy Pietrzykowskiej] – 161. [Wójtostwo we wsi Borzyków] – 162. [Wieś Pietrzyków] – 163. Wieś Wrąbczynek okupna na czynszach i powinności ludzi – 163. Holendry Wrąbczynkowskie – 164. Wieś Jadamierz – 164. Młyn Białobrzeg – 164. [Wieś Borzyków] – 164. [Bory i lasy dzierżawy Pietrzykowskiej] – 165.

[Lustracja] w województwie kaliskim powiecie konińskim

Powiat koniński  /167

Starostwo konińskie  /167

[Zafundowanie jurysdykcji lustratorów] – 167. [Rewizja praw posesora] – 169. [Reguła dla powiatu konińskiego] – 170. [Opis wsi powiatukonińskiego – 171. Wieś Stare Miasto z szałestwem [sołectwem] – 171. Wójtostwo w Starym Mieście – 171. Wieś Wilków z szałestwem [sołectwem] – 172. Wieś Rumin z szałestwem [sołectwem] – 172. Wieś Barczygłów z szałestwem [sołectwem], czyli wybraniectwem i wójtostwem – 173. Wieś Modła Królewska – 173. Wieś Lisiec Wielki z wójtostwem i szałestwem [sołectwem] – 174. Wieś Głowiew z wybraniectwem i wójtostwem – 174. Wieś Czarkow – 175. Folwark Nowy Dwór – 175. Wieś Chorzen – 175. Wieś Miedzylesie z szałestwami [sołectwami] – 175. Wieś Patrzychów – 176. Młyn Posoka – 177. Wójtostwo Borzętów – 178. Miasto Konin – 179. Stan miasta Konina – 183. Skarga ur. Sławińskiego, wiceregenta grodzkiego konińskiego – 184. Bory i lasy – 184. Kontrowersye graniczne – 186. Mosty w mieście Koninie – 188.

Wieś Kolno. Osobna królewszczyzna  /188

Inwentarz starostwa konińskiego 1789  /190

[Zafundowanie jurysdykcji lustratorów] – 190. Wieś Stare Miasto – 191. Wójtostwo w Starym Mieście – 195. Wieś Wilkow – 196. Wieś Rumin z szałestwem [sołectwem] – 199. Wieś Barczygłow, z wójtostwem i wybraniectwem – 204. Modła Krolewska z wybraniectwem – 206. Wieś Lisiec Wielki, z wójtostwem i szałectwem [sołectwem] – 209. Wieś Głowiew z wójtostwem i wybraniectwem – 214. Wieś Czarkow – 218. Nowy Dwor, folwark – 222. Wieś Chorzen – 223. Wieś Miedzylesie z sołectwami i wybraniectwem – 226. Budy Miedzyleskie – 228. Wieś Patrzychow – 228. Swiete do Patrzychowa należące – 232. Młyn Posoka w posesyi ur. Badynskiego, komornika granicznego gniezinskiego [!] – 233. Dwór w Posoce – 233. Wójtostwo przy Koninie Borzętow zwane w posesyi ur. Bronikowskich – 233.

Wieś Kolno, i stan tejże wsi  /234

[Supliki i skargi ze starostwa konińskiego]  /235

Nota przez JM ks. Loberta, proboszcza Lisca Wielkiego podana – 235. Nota od gromady wsi Starego Miasta podana – 236. Nota przez JM ks. Kalkszteyna, proboszcza staromiejskiego podana – 237. Nota od JW Mycielskiego, wojewody inowrocławskiego, starosty konińskiego, podana – 238. Memoryał ur. Jana Jezierskiego, wójtostwa w wsi Stare Miasto zwanej– 239. Suplika [wsi Wilków] – 240. Nota JW Bojanowskiego, dziedzica Brzezna – 241. Rumin. Suplika – 242. Nota przez gromadę wsi Patrzychowa JWW Lustratorom podana – 244. Protestacya przez JW Bronikowskiego podana – 246. Protestacya od dziedziców wsi Czyzewa podana – 251. [Suplika wsi Modły] – 253. Od gromad wsiów Lisca Wielkiego i Głowiewa, protestacya – 254. Nota, przez gromade wsi Czarnkowa podana – 256. Nota od gromady wsi Chorzna podana – 257. Punkta zażalające od gromady wsi Patrzychow podane – 258. Nota W Byliny – 260. Memoryał JW Łąckiego – 260.

Starostwo kolskie  /262

[Zafundowanie jurysdykcji lustratorów] – 262. [Rewizja praw posesora] – 263. [Reguła dla starostwa kolskiego] – 266. [Klucz kościelecki] – 266. Wieś Koscielec – 266. Wieś Ostrow – 266. Tarnowiec folwark – 267. Wieś Białkow – 267. Wieś Gozdow – 267. Zawady Deserta [pustkowie] – 267. Wieś Gąsiorow, z wójtostwem – 267. Wieś Trzesniewo, z wójtostwem i sołectwem – 268. Wieś Wakowy, z wójtostwem – 268. Wieś Dąbrowice, z wójtostwem – 268. Bory. Lasy – 269. Granice – 269. Skargi – 270. Miasto Koło – 270. [Rewizja przywilejów] – 270. [Intrata] – 276. Wsie Bliznia i Nagornia – 277. [Intrata z klucza kościeleckiego z miastem Kołem] – 277. [Osiadłość] – 277. Klucz rosowski do starostwa kolskiego należacy – 281. Wieś Rosocha – 281. Wieś Czołowo – 282. Wieś Osiek Wielki – 282. Wieś Ruchenna – 282. Wójtostwo w Ruchenny – 282. Wieś Podlesie – 283. Wieś Dzierzawy – 283. Mniszek folwark – 283. [Intrata z klucza rosowskiego] – 283. Klucz belicki – 283. Wieś Belice – 283. Beliczki – 284. Wieś Rypia Gora – 284. Wieś Osowie – 284. Wojtostwo w tej wsi Osowie – 284. Wieś Kieysze – 285. Wieś Dębna – 285. Maleniec – 286. Austerya Bugay – 287. Miasto Brdow – 287. [Zafundowanie jurysdykcji lustratorów] – 287. [Rewizja praw] – 287. [Intrata klucza belickiego] – 288. Stan miasta Brdowa – 288. Ekscerpt sum z całego starostwa kolskiego – 290.

Inwentarz klucza koscieleckiego w r. 1789 podczas lustracyi spisany  /291

[Wieś] Koscielec – 291. [Wieś] Ostrów – 293. Wieś Gozdow – 294. Folwark Tarnowiec – 297. Wieś Dąbrowice – 297. Wieś Białkow – 299. Wieś Gąsiorow – 301. Wieś Trzęsniewo – 305. Szałectwo [sołectwo] w Trzęsniewie – 308. Wieś Wakowy – 308. 

 Inwentarz klucza rosowskiego w r. 1789 podczas lustracyi spisany /309

Klucz rosowski – 309. Wieś Rosocha – 310. Szałectwo [sołectwo] w Osieku – 312. Wieś Osiek – 313. Wójci w tejże wsi Osieku mieszkający, do miasta Koła należący – 317. Wójtostwo w Ruchenny – 318. Wieś Ruchenna – 319. Jabłonka – 320. Wieś Podlesie – 321. Wieś Dzierawy – 322. 

 Inwentarz klucza belickiego w roku 1789 podczas lustracyi spisany   /324

Stan dóbr klucza bylickiego – 324. [Wieś Bylice] – 324. Beliczki dezerta [pustkowie] – 330. [Wieś] Lipie Gory Holendry – 330. Wójtostwo w Osowiu, w posesyi JMP Chryzostoma Raczkowskiego – 331. Osada wsi Osowia – 331. Wieś Kieysze – 332. Wieś Maleniec Holendry – 334. Wójtostwo w Dębnach – 336. Wieś Dębny – 337. Bugay – 340.

[Skargi i supliki ze starostwa kolskiego] /341

Od JW Gurowskiego kasztelana kaliskiego, starosty kolskiego prośba – 341. Punkta zażalające się na JW starostę od gromad kościeleckiej i ostrowskiej podane – 343. Wieś Białkow. Punkta od gromady wsi Białkowa – 344. W Żychlinskiego protestacyja – 344. Wieś Gozdow. Punkta wsi Gozdowa – 346. Wieś Gąsiorow. Punkta od gromady wsi Gąsiorowa – 347. Wieś gromada Trześniewa. Punkta od gromady wsi Trzesniewa  – 348. Suplika od gromady wakoskiej 1789 – 349. Od synagogi kolskiej suplika 1789 – 350. Wieś Dąbrowice. Punkta od gromady dąbrowickiej wsi Dąbrowic – 352. Odpowiedź na zaskarzenie gromady Dąbrowic przez JP Kulesze podana – 353. Punkta od miasta JKM Koła podane – 355. Pierwsze opowiedzenie 1789 [starosty kolskiego] – 357. Opowiedzenie drugie a prima notitia – 358. Opowiedzenie trzecie w  replice W Zychlinskiemu, szambelanowi JKM – 359. Opowiedzenie czwarte – 360. W Kurnatowskiego kapitana do granic między miastem Kołem  – 362. Odpowiedź na punkta od mieszkańców synagogi kolskiej – 364. Suplika cechu szewskiego miasta Koła – 367. Nota przez gromady klucza rosowskiego – 368. Nota odpowiadająca na zaskargi gromad kluczów bylickiego i rosowskiego przez W Daniszewskiego podana – 373. Nota przez JW JMP Jana Zakrzewskiego – 374. Z Wysokiego – 375. Nota przez gromady klucza bylickiego podana – 378. Nota przez Holendrów wsi Kielsze podana – 379. Nota przez gromade wsi Dębna podana – 380. Protestacyja od JMP Lucimskiego podana – 380. Pokorna suplika [miasta Brdowa] – 381.

Lustracya w wsi Kramsku ekspedyjowana r. 1789  /383

[Zafundowanie jurysdykcji lustratorów] – 383. [Rewizja praw posesora] – 384. [Intrata i wyznaczenie kwarty] – 385. Bory i lasy – 385. [Granice] – 386. Skargi – 386. Tabela dochodów trzechletnych z wsi JKM Kramska – 387. Kramsko. Nastepuje inwentarz wsi tejże Kramska – 389. Pustkowie Polic Holendry [zwane] – 396. Pustkowie Osowce  – 397. Memoryał JWW Lustratorom podany 1789 – 397. [Odpowiedź Krystyny Brzezińskiej] – 400. Memoryał JWW starostw Lustratorom od gromady wsi Krąpska królewskiej podany powtórnie – 404. Od gromady wsi Kramska [memoriał] – 405. [Odpowiedź Krystyny Brzezińskiej kasztelanowej kruszwickiej na notę wsi Kramsko] – 408.