Łódź historia miasta poprzez wieki, tom 1, do roku 1820

Redakcja: Tadeusz Grabarczyk

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 640

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Historia miast przeżywa obecnie wyraźny rozkwit, o czym świadczą liczne, często obszerne tomy przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji – jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci. Popularność badań nad przeszłością i współczesnością miast wynika także z refleksji świadomej znaczenia miejskości jako ważnego czynnika postępu cywilizacyjnego i nowoczesności. Powyższe konstatacje odnoszą się także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch stuleci status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby różnego typu publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Oddawana w ręce Czytelników wielotomowa publikacja, będąca efektem prac licznego zespołu autorskiego, ma na celu zaradzić temu niedostatkowi.

Pierwszy tom publikacji poświęcony jest dziejom Łodzi do 1820 r., a więc czasom, gdy była ona niewielkim miasteczkiem rolniczym. Opisana w nim została również przeszłość osad, które kiedyś stanowiły odrębne wioski, a obecnie znajdują się w granicach miasta. Dziś przypominają o nich jedynie nazwy poszczególnych części miasta, osiedli czy ulic. Autorzy, którzy wykorzystali wiele nieprzebadanych dotąd źródeł, nie tylko porządkują dotychczasowe ustalenia badaczy, ale również odkrywają przed Czytelnikiem wiele nowych faktów. Ta publikacja pozwala poznać przeszłość administracyjną i gospodarczą miasta, ukazuje życie codzienne jego mieszkańców w okresie staropolskim i przednowoczesnym. Tekst główny uzupełniają kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje. To książka o Łodzi, nim stała się ona „ziemią obiecaną”.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Przedmowa (Prezydent miasta Łodzi)   /7

Przedmowa (Rektor Uniwersytetu Łódzkiego)    /9 

Wstęp (Tadeusz Grabarczyk)    /11

Przeszłość terenów współczesnej Łodzi w badaniach archeologicznych   /19 

Epoka kamienia (Radosław Janiak, Paweł Zawilski)    /22 

Epoka brązu i wczesna epoka żelaza (Radosław Janiak, Paweł Zawilski)    /26 

Okres przedrzymski i rzymski (Marek Olędzki)    /35 

Od wczesnego średniowiecza po współczesność (Artur Ginter, Janusz Pietrzak)   /50

Na marginesie wielkiej polityki. Dzieje polityczne i przynależność administracyjna obszaru współczesnej Łodzi do 1793 roku (Jan Szymczak)   /69

Najstarsze dzieje Łodzi (Tadeusz Nowak, Alicja Szymczakowa)   /85 

Od lokacji miasta do końca XVI wieku   /88

Osadnictwo do XVI wieku (Łukasz Ćwikła, Tadeusz Nowak)   /139 

Metryka historyczna osad   /139 

Dzieje osad podłódzkich   /141 

Obowiązki i przywileje mieszkańców   /169

W latach klęsk i nieszczęść. Łódź i jej mieszkańcy w XVII i XVIII wieku (Michał Kobierecki)   /173 

Władze, miasto i mieszkańcy    /173 

Gospodarka   /186 

Kościół, duchowni, parafianie   /197 

Życie codzienne    /209

Sieć osadnicza na obszarze współczesnej Łodzi od XVI do schyłku XVIII wieku (Hanka Żerek-Kleszcz)   /219

Sieć osadnicza   /219

Drogi   /246

Zabudowa   /249

Majątki   /262

Mieszkańcy 287

Dziedzictwo   /304

Pod berłem Hohenzollernów (1793-1806) (Zdzisław Włodarczyk)   /311

Przejście pod panowanie pruskie   /311

Zmiany administracyjne    /316

Łódź – mieszkańcy i ich zajęcia   /322

Ustrój i finanse miejskie /338

Szkoła elementarna    /344

Za rogatkami. Obszar Łodzi współczesnej w czasach pruskich /347

Schyłek „Łodzi rolniczej” (1807–1820) (Jarosław Kita)   /367

Powolny rozwój w czasach Księstwa Warszawskiego   /367

Pod rządami króla-cara 388

Kościół w Łodzi do połowy XVI wieku (Anna Kowalska-Pietrzak)   /411

Parafie    /413

Duchowieństwo   /425

Szkoły    /430

Zabytki architektury dawnej w granicach Łodzi (Piotr Gryglewski)    /435

Chojny    /453

Mileszki   /458

Łagiewniki   /460

Przeszłość językowa Łodzi do początku XIX wieku    /479

Język łodzian do początków XIX wieku (Marek Cybulski)    /479

Nazwy miejscowości i obiektów terenowych sąsiadujących z Łodzią (Elżbieta Umińska-Tytoń)    /488

Pieczęcie i herb Łodzi. Część 1: Do początku XIX wieku (Marek Adamczewski)   /513

Środowisko fizjogeograficzne Łodzi (Adam Bartnik, Krzysztof Fortuniak, Marcin Jaskulski, Piotr Kittel, Aleksander Szmidt, Wojciech Tołoczko)   /527

Położenie fizycznogeograficzne   /527

Budowa geologiczna   /531

Ukształtowanie terenu   /534

Nowożytne przekształcenia budowy geologicznej i rzeźby terenu   /536

Pokrywa glebowa    /542

Wody podziemne    /545

Wody powierzchniowe   /547

Warunki klimatyczne    /549

Podsumowanie    /554

Aneks. Spis burmistrzów Łodzi do 1820 roku   /557

Wykaz skrótów   /561

Bibliografia   /563

Jednostki monetarne i miary   /587

Wykaz rycin    /589

Wykaz kapsuł   /597

Indeks osobowy    /601

Indeks nazw miejscowych   /629