Kult świętych patronów Królestwa Polskiego w czasach Jagiellonów

Autor: Piotr Kołpak

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 431

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,0 cm

Seria: Monografie Towarzystwa Naukowego SV, Kult świętych patronów Królestwa Polskiego w czasach Jagiellonów, tom 4

Publikacja ta jest pierwszą próbą monograficznego opracowania kultu świętych patronów państwa polskiego w czasach jagiellońskich. Pracy tej nie należy jednak traktować jako zbioru tradycyjnych monografii poszczególnych świętych, lecz jako wszechstronne opracowanie znaku władzy uczestniczącego w różnych sferach życia politycznego i religijnego. Skonstruowana w pierwszej połowie XV stulecia w środowisku katedry krakowskiej koncepcja grupy patronów Królestwa Polskiego ujmowała postaci świętych Stanisława, Wojciecha, Wacława i Floriana. Od tej pory, aż do końca XVI w. znakiem tym posługiwano się w kontekście takich zjawisk, jak: zmagania polityczne między dworami władców a episkopatem, spory między hierarchami kościelnymi, krystalizowanie się narodu polskiego czy osobista dewocja ludzi władzy. Autor omawia kolejne przekazy pisane oraz ikonograficzne, bada ich możliwości transmisyjne oraz pyta o ich znaczenie dla nadawców i odbiorców, chcąc wpisać je w całość kulturową. Choć analiza zjawiska sprawia wrażenie kontemplowania wybrakowanej mozaiki kultu świętych orędowników, to w rezultacie pozwala  zrozumieć ideę świętego patronatu nad państwem polskim w czasach jagiellońskich.

Spis treści:

Wstęp /5

Rozdział 1. Metodologia i stan badań /9

1.1. Wokół pojęć  /9

1.1.1. Symbol i znak  /10

1.1.2. Pamięć i świadomość historyczna  /13

1.2. Kult świętych: obszary i problemy badawcze  /22

1.2.1. Kult świętych patronów państwa /25

1.3. Stan badań nad kultami świętych patronów Królestwa Polskiego  /31

1.3.1 Zespół czterech patronów  /32

1.3.2. Kulty poszczególnych patronów  /38

1.4. Kulty patronów państwowych średniowiecznej Europy  /55

1.4.1. Studium przypadku: Królestwo Czech  /75

Rozdział 2. Święci patroni w ustawodawstwie synodalnym  /95

2.1. Ustawodawstwo kościelne czasów przedjagiellońskich  /100

2.2. Statuty synodalne diecezji krakowskiej z 1394 roku  /101

2.3. Statuty synodalne diecezji krakowskiej z 1396 roku  /103

2.4. Statuty synodalne diecezji krakowskiej z 1436 roku  /105

2.5. Statuty synodalne diecezji krakowskiej z 1509 roku  /111

2.6. Statuty prowincjonalne metropolii gnieźnieńskiej z 1512 roku /113

2.7. Statuty prowincjonalne metropolii gnieźnieńskiej z 1589 roku  /115

Rozdział 3. Zespół patronów Królestwa Polskiego w liturgii  /121

3.1. Kalendarz liturgiczny  /122

3.2. Msze i oficja wotywne  /125

3.3. Sufragia mszalne i brewiarzowe  /127

3.4 Litanie do Wszystkich Świętych  /131

3.5. Obrzędy procesyjne  /141

3.5.1. Procesje na dzień św. Stanisława  /141

3.5.2. Procesje ekspiacyjne królów polskich  /148

3.5.3. Procesje na dzień św. Floriana  /149

3.5.4. Procesje na dzień Rozesłania Apostołów  /153

Rozdział 4. Narracja Jana Długosza o patronach i tradycja historiograficzna  /157

4.1. Roczniki: List dedykacyjny  /162

4.2. Wojny z Krzyżakami  /165

4.3. Roczniki: Wizja Weroniki z Krakowa  /186

4.4. Kazania Jana Kapistrana na Rynku krakowskim  /192

4.5. Roczniki: zakończenie  /199

4.6. Inwokacja z kodeksu nr 243 Biblioteki Kórnickiej PAN  /200

Rozdział 5. Patroni Królestwa Polskiego na pieczęciach  /207

5.1. Pieczęcie biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego  /210

5.2. Pieczęcie arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Łaskiego  /219

Rozdział 6. Patroni Królestwa Polskiego w malarstwie /235

6.1. Para patronów Królestwa Polskiego i problemy z identyfikacją świętych biskupów  /235

6.2. Skrzydła późnogotyckiego retabulum ołtarza głównego w katedrze wawelskiej  /240

6.3. Tryptyk Trójcy Świętej z kaplicy Świętokrzyskiej w katedrze wawelskiej  /243

6.4. Predella retabulum z kościoła w Korzennej  /250

6.5. Wystrój kościoła św. Zygmunta w Szydłowcu  /256

6.6. Tryptyk w kościele św. Walentego w Krempachach  /267

6.7. Poliptyk w kościele św. Mikołaja w Krakowie  /277

6.8. Tryptyk z kościoła kolegiackiego św. Michała w Krakowie /286

Rozdział 7. Patroni Królestwa Polskiego w starych drukach  /291

7.1. Statuty synodalne i księgi liturgiczne  /292

7.2. Druki świeckie  /310

Rozdział 8. Patroni Królestwa Polskiego w rzeźbie  /317

8.1. Retabulum ołtarza głównego w kolegiacie Bożego Ciała w Bieczu  /317

8.2. Nagrobek Stanisława Zawadzkiego w kościele dominikańskim Trójcy Świętej w Krakowie  /327

Podsumowanie: Geneza, funkcjonowanie i dezaktualizacja znaku czterech patronów Królestwa Polskiego /335

Zakończenie  /355

Summary  /357

Wykaz skrótów  /361

Bibliografia  /363

Spis ilustracji  /407

Indeks nazw osobowych  /409

Indeks nazw miejscowych   /427