Krajobrazy szesnastowiecznej Polski las – ziemia – woda – ruda darniowa. Powiat kaliski i Wielkopolska w tle

Autor: Tomasz Związek

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 282

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Tomasz Związek (ur. 1989 r.) - historyk środowiska, doktor nauk humanistycznych w dziedzinie historii. W latach 2011-2019 pracował w Zakładzie Atlasu Historycznego w Instytucie Historii PAN w Warszawie, gdzie brał udział w pracach nad trzema tomami Atlasu historycznego Polski w serii „Mapy szczegółowe XVI wieku” (Wielkopolska, Kujawy i ziemia dobrzyńska, Prusy Królewskie). Od końca 2019 r. związany z Zakładem Geoekologii i Klimatologii w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Członek Europejskiego Towarzystwa Historii Środowiskowej (ESEH). Wyniki swoich badań publikował m.in. w „Studiach Źródłoznawczych”, „Kwartalniku Historii Kultury Materialnej”, „Studia Geohistorica”, „Journal of Historical Geography” czy „Scientific Reports”. Stypendysta Austriackiej Akademii Nauk (2020).

Obecnie zajmuje się historią lasów i interdyscyplinarnymi badaniami dotyczącymi relacji człowieka z otaczającym go środowiskiem w przeszłości. Wielbiciel długich leśnych wędrówek i kontaktu z dziką naturą.

(opis Wydawcy)

Spis treści

I. Wstęp  /9

1.1. Cel badawczy   /9

1.2. Granice przestrzenne i czasowe  /14

1.3. Kontekst   /15

1.4. Układ  /16

1.5. Źródła   /18

1.5.1. Rejestry poborowe – źródła szczególne  /20

II. Las  /27

2.1. Rozwój struktur osadniczych  /32

2.1.1. Rozwój osadnictwa w ujęciu chronologicznym i przestrzennym  /33

2.1.2. Osadnictwo wczesnośredniowieczne – sieć grodowa  /34

2.1.3. Od przełomu lokacyjnego do stabilizacji osadniczej (XIII–XV/XVI w.)  /41

2.1.3.1. Przełom czy ewolucja? W sprawie relacji między osadą otwartą a regularną  /42

2.1.3.2. Dane paleośrodowiskowe  /53

2.1.3.2.1. Nowsze próby badań interdyscyplinarnych   /54

2.1.3.2.2. Ślady zmian osadniczych w ostatnich wysokorozdzielczych badaniach paleoekologicznych  /57

2.1.4. Osadnictwo wczesnonowożytne – areał łanowy (XVI–XVII w.)   /59

2.1.5. Osady przemysłowe – huty szkła  /64

2.2. Wycinka lasów  /68

2.3. Wnioski  /70

III. Ziemia   / 71

3.1. Techniki pracy na roli  /73

3.1.1. Wprowadzenie do problematyki badawczej   /73

3.1.2. Nawożenie   /82

3.1.3. Pług czy radło? Wół czy koń?  /87

3.1.3.1. Koń i wół w średniowiecznej gospodarce /88

3.1.3.2. Problematyka zachowanych inwentarzy duchownych

i szlacheckich powiatu kaliskiego   /89

3.1.3.3. Hodowla i kwestie środowiskowe  /91

3.2. Analiza świadczeń zbożowych  /98

3.2.1. Liber beneficiorum Jana Łaskiego  /98

3.2.2. Inwentarze klucza opatówieckiego (1511–1592 r.)  /106

3.3. Nawożenie w świetle danych archeologicznych   /124

3.3.1. Archeologiczne Zdjęcie Polski – problematyka  /124

3.3.2. Analizy skupień ceramiki średniowiecznej i nowożytnej   /128

3.4. Wnioski  /130

IV. Woda  /133

4.1. Natura w świetle kartografii przełomu XVIII i XIX w.  /136

4.2. Hydrografia  /145

4.2.1. Cieki   /145

4.2.2. Poziom wód  /146

4.2.3. Zbiorniki wodne /147

4.2.3.1. Jeziora  /147

4.2.3.2. Stawy  /149

4.3. Eksploatacja wód   /157 

4.3.1. Rybołówstwo  /157

4.3.1.1. Rozmieszczenie przestrzenne  /160

4.3.1.2. Relikty onomastyczne  /165

4.3.1.3. Rybacy a wczesnonowożytny system podatkowy   /169

4.3.2. Młynarstwo  /171

4.3.2.1. Skala przekształcenia środowiska  172/

4.3.2.2. Sieć młynów wodnych  /176

4.3.2.2.1. Rozwój sieci młynów wodnych (ok. 1507– 1592)  /177

4.3.2.2.2. Lokalizacja młynów wodnych i typy kół wodnych   /181

4.4. Wnioski   /184

V. Ruda darniowa   /187 

5.1. Problematyka badawcza   /191 

5.2. Archeologiczne Zdjęcie Polski   /195

5.3. Studia szczegółowe – kuźnice  /198

5.3.1. Rudzki Młyn   /200

5.3.2. Kuźnica Odolanowska (Świeca)  /201

5.3.3. Pozostałe kuźnice w powiecie kaliskim   /205

5.4. Cechy struktur osadniczych związanych z osadami kuźniczymi   /207

5.5. Ocena wielkości złóż rudy darniowej   / 213

5.5.1. Ocena jakościowa   /213

5.5.2. Ocena ilościowa   /215

5.6. Złoża rudy darniowej a struktura rzemiosła żelaznego  /220

5.6.1. Kategoryzacja rzemiosł   /220

5.6.2. Rzemiosło żelazne w powiecie kaliskim we wczesnej nowożytności  /224

5.7. Wnioski  /228

Zakończenie  /230

Aneks źródłowy  /235

Podziękowania  /236

Summary   /240

Bibliografia   /243

Spis ilustracji, tabel i wykresów   /267

Indeks geograficzny  /275