Intelektualne oblicza polskiego anarchizmu przełomu XIX i XX wieku. Augustyn Wróblewski, Józef Zieliński, Jan Wacław Machajski

Autor: Aleksander Łaniewski

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 458

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,5 cm

Autor trafnie i przenikliwie analizuje główne ideowe zaplecze polskich środowisk anarchistycznych, ustala odrębną chronologię tego bardzo zróżnicowanego i wielowątkowego ruchu, zestawia i proponuje rozbudowany katalog badawczy problematyki, pokazując przy tym geografię i "archeologię" ideową tego nurtu, dyskutując z rozległą literaturą przedmiotu. Fachowo zatem włącza całe pokolenie "inteligentów anarchistycznych" w dzieje polskich i europejskich tradycji intelektualnych.

W szczególności na uwagę zasługuje umiejętność wydobywania z przeszłości zapoznanych postaci (tu przede wszystkim Augustyna Wróblewskiego i Józefa Zielińskiego), często wybitnych myślicieli (jak choćby Jan Wacław Machajski), niemieszczących się w utartych schematach, i zręcznie wplecenie ich myśli i aktywności zarówno w ogólniejszy kontekst rozwoju myśli lewicowo-socjalistycznej, jak i tła epoki, dostarczając przy tym sporo interesującego materiału dla dalszych badań "osobowości radykalnej"/ [...]

Pod wieloma względami, m.in. staranności rekonstrukcji, detalicznym identyfikowaniu, a także krytycznym posługiwaniu się literaturą przedmiotu, bez wątpienia praca ta zasługuje na staranną lekturę nie tylko przez specjalistów od problematyki.

(fragment recenzji prof. G. Krzywca)

Spis treści:

Wstęp  7

Rozdział I. Echa anarchistyczne w polskiej myśli socjalistycznej  /25

Rozdział II. Augustyn Wróblewski (1866 - po1924) /88

Tragiczny żywot intelektualisty ekscentryka  /88

Idee  /134

• Życie w czystości  /134
• "Czerwona religia"  /148
• "Zadatek całego postępu" spoczywa w kobietach  /159
• "Etyczne kształtowanie charakterów": wątki pedagogiczne  /164
• "Idea człowieczeństwa leży głębiej, pełniej, silniej niż idea narodowa"  /166
• "Jestem anarchistą i szczycę się tym"  /170

"Adwokat umarłych". Podsumowanie  /196

Rozdział III. Józef Zieliński (1861-1927)  /199

"Życie człowieka pracy"  /199

Poglądy  /242

• Stolica świata  /242
• Anarchosyndykalizm: pomiędzy anarchizmem a socjalizmem  /247
• Wojna wojnie: motywy antymilitarne  /261
• W kleszczach podwójnego uścisku: kwestia kobieca  /263
• Patriotyczne sentymenty anarchisty  /267
• Wyzwolić sumienie: wolna myśl i antyklerykalizm  /272
• "Ułatwić, unieszkodliwić, opromienić": higiena pracy  /276

Lekarz-anarchista. Podsumowanie  /280

Rozdział IV. Jan Wacław Machajski (1866-1926)  /284

Koleje losu "wiecznego wygnańca"  /291

Poglądy  /309

• Na początku była krytyka: Karol Marks, socjaldemokracja, socjalizm naukowy  /309
• Socjalizm jako religia: metafizyka dialektyków  /327
• Rewolucja 1905-1907: nieudane próby praktyki politycznej  /330
• Moją ojczyzną jest cały świat? Internacjonalizm antyinteligenta  /334
• Przezwyciężając anarchizm: ani anarchizm komunistyczny, ani syndykalizm rewolucyjny  /353
• Nowa rewolucja, stare idee: rewolucja 1917 roku, Lenin i bolszewicy  /365

Nie tylko Zmowa Robotnicza: czym była machajszczyzna  /365

Podsumowanie  /389

Czy na przełomie XIX i XX wieku istniała polska myśl anarchistyczna? Próba bilansu  /393

Abstract  /402

Wykaz skrótów  /408

Bibliografia  /410

Spis ilustracji  /439

Indeks osobowy  /441