Historia starości. Od starożytności do renesansu

Autor: Georges Minois

Rok wydania: 2025

Liczba stron: 458

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Francuski historyk Georges Minois (ur. 1946) bada historię mentalności w czasach średniowiecza i późniejszych. Jest autorem tak znanych prac, jak Historia ateizmu, Historia śmiechu i drwiny, Historia samotności i samotników, Ksiądz i lekarz. W niniejszym tomie śledzi ewoluowanie z biegiem stuleci stosunku społeczeństwa do starości i osób starych. Naczelne hasło brzmi: „Każde społeczeństwo ma takich starców, na jakich zasługuje”. Klasyczna Grecja, zorientowana na piękno i siłę, spychała starców na podrzędne miejsce. W średniowieczu człowiek stary liczy się dopóty, dopóki jest sprawny fizycznie. W renesansie ceni się podeszły wiek, jeśli chodzi o funkcje polityczne i kościelne. W każdej epoce krytyka ludzi starych przeplata się z ich afirmacją, a stary człowiek zawsze był na poły poza nawiasem ludzkości. Autor podjął się rozwikłania i uporządkowania tych wątków do czasu renesansu (dalszy ciąg tych badań, „od Montaigne’a do pierwszych emerytur”, prowadzi w swojej „historii starości” Jean-Pierre Bois). Nie biegną one liniowo, lecz mają charakter „arabeski” zmieniającej się od kultury do kultury: okresy stabilne mniej sprzyjają starości niż okresy „przejściowe”. Mimo to można ustalić pewne prawidło: idealną starość postrzegano z perspektywy jej modelu niemożliwego do urzeczywistnienia. Odwrócenie tego porządku, dostosowanie modelu do potrzeb realnych osób, będzie dopiero sprawą późniejszego, bardziej świadomego społeczeństwa. 

(opis wydawcy)

Spis treści: 

Przedmowa - Jean Delumeau /9

Wstęp /15

Rozdział 1. Bliski Wschód w starożytności: starzec między mitem a historią /25

Pierwotne społeczeństwa prehistoryczne /26

Starzec w państwie totalitatnym: Inkowie /30

Starcy wkraczają do historii: dwoistość starości, odczuwana od zarania dziejów w Żyznym Półksiężycu /34

Pierwsze oszacowania maksymalnej długości życia /40

Starość jako błogosławieństwo bogów /43

Stosunki między młodszym a starszym pokoleniem w Żyznym Półksiężycu /46

Rozdział 2. Świat Hebrajczyków: od patriarchy do starego człowieka /51

Złoty wiek: patriarchowie i starszyzna z okresu przed niewolą babilońską /52

Pierwsze oznaki schyłku złotego wieku  /55

Pisma powstałe po wygnaniu: osłabienie roli starszych /61

Księgi dydaktyczne: podważenie znaczenia starców /65

Społeczeństwo żydowskie: między pamięcią o patriarchach a desakralizacją /70

Rozdział 3. Świat grecki: "smutna starość" /75

Mitologia: bogowie nie lubią starości /76

Rada starszych w Grecji homeryckiej /77

Poeci i tragicy: przekleństwo starości /81

Komedia: starość ośmieszona /87

Filozofowie: nieszczęście i ambiwalencja starości /90

Starzec idealny u Platona /95

Arystoteles przeciwko starcom /100

Starzec w społeczeństwie i instytucjach greckich: rola drugoplanowa /103

Starzec w świecie hellenistycznym: swoista rehabilitacja  /108

Wiek w chwili zgonu i długość życia w Grecji /112

Grecka medycyna a starość: poszukiwanie przyczyn starzenia się  /115

Plutarch i gerontokracja /118

Rozdział 4. Świat rzymski: wielkość i upadek starca /125

Demograficzny napór starości i jego skutki /126

Władza (potestas) ojca rodziny (pater familias), jej konsekwencje i ewolucja /132

Polityczna rola starców. Skutki i ewolucja. Republika  /136

Cesarstwo /139

Między stoicyzmem a epikureizmem  /142

Starzec w literaturze łacińskiej: od satyry społecznej (okres republikański)  /147

... do studium psychologicznego (okres wojen domowych i cesarstwa)  /153

Rzymska medycyna a starość /164

Podejrzana apologia: O starości Cycerona /167

Rozdział 5. Wczesne średniowiecze: starzec jako symbol w literaturze chrześcijańskiej /179

Okresy życia i świata, symbolika liczb  /181

Prawdziwa starość jest mądrością /185

Starzec jako wizerunek grzechu /187

Starość jako przekleństwo i kara /190

Stary człowiek obciążony niewybaczalną winą /193

Przyjaciel starców: Grzegorz Wielki /200

Posłuszeństwo wobec rodziców czy posłuszeństwo wobec Boga?  /202

Starzy mnisi /204

Rozdział 6. Wczesne średniowiecze: obojętność wobec wieku  /207

Ambiwalentne położenie starych wojowników /208

Pierwsi emeryci /212

Niedole ubogich starców /214

Niepewna pozycja w rodzinie /217

Czy we wczesnym średniowieczu byli starcy? Problem demograficzny /222

Liczebność starców wśród duchowieństwa /230

Polityczna rola starców /235

Sztuka: starzec jako stereotyp /237

Rozdział 7. XI - XIII wiek: Społeczne i kulturowe zróżnicowanie starości /239

Starość świata i okresy życia: igraszki intelektualistów /240

Starość w świecie wyobraźni: nieprzychylne spojrzenie /247

Obojętność wobec czasu i starości: postawa duchowieństwa /250

Poczucie wieku u średniowiecznego człowieka /259

Lekarstwa na starość  /262

Liczebność starców i długość życia /269

Duchowieństwo: znaczny udział starych ludzi /274

Sędziwi wojownicy: szanowani, dopóki są w czynnej służbie /283

Stary wieśniak: na łasce rodziny /299

Handel: nowe możliwości dla starych ludzi /306

Rozdział 8. XIV - XV wiek: starzec zyskuje osobowość /313

Dżuma oszczędza starców /314

Silny wzrost procentowego udziału starych ludzi w populacji w latach 1350-1450  /317

Skutki: poszerzenie grupy rodzinnej /325

Zaostrzenie konfliktów międzypokoleniowych /329

Wzrastająca różnica wieku między małżonkami: motyw starego męża  /332

Świadectwo Chaucera /338

Deprecjacja starej kobiety /342

Skupienie majątku i władzy w rękach starych ludzi /346

Starość jako motyw w poezji: obraz pełen pesymizmu /351

Sędziwi politycy, duchowni i artyści /359

Coraz powszechniejsze zjawisko: wycofanie się z czynnego życia /365

Starość przybiera konkretną postać  /368

Rozdział 9. XVI wiek: humanista i dworzanin przeciw starości  /371

Literatura i sztuka: kult młodości, złorzeczenie starości  /372

Nagonka na starą kobietę /378

Dworzanin i humanista odrzucają starość /381

Relatywizm poczucia starości  /388

Jaka rola ma przypadać starcom? Poglądy Montaigne`a  /391

Teoretycy polityki wrogami starości /396

Poszukiwanie przyczyn starości i sposobów jej odwracania /400

Starość: twardy orzech do zgryzienia dla utopistów /408

Starość w świecie Szekspirowskim  /414

Rozdział 10. XVI wiek: rzeczywiste znaczenie starców /425

Starzy ludzie w statystykach demograficznych: dane nadal niepewne /426

Starzy ludzie w środowisku arystokracji: znaczny przyrost, zwłaszcza wśród kobiet /430

Pogarda wobec starości i podziw dla starych ludzi /433

Starość a władza polityczna /435

Konflikt pokoleń: złudzenie czy rzeczywistość? /442

Podsumowanie /447

Wskazówki bibliograficzne /453