Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian

Autorka: Katia Michajłowa

Rok wydania: 2010

Liczba stron: 488 + il.

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 25,0 cm

Uwaga - drobne przetarcia, zarysowania okładki

Dzieło Katii Michajłowej jest w skali nauki światowej unikatowe. Prześledzono w nim i zanalizowano ogromny materiał, po raz pierwszy dziad wędrowny został przedstawiony jako typowy przykład profesjonalizmu w folklorze i poddany analizie pod względem typologii, semantyki, funkcji i repertuaru w całym świecie słowiańskim, przy czym przeprowadzono paralele między działalnością i twórczością dziadów wśród Słowian zachodnich, wschodnich i południowych. Monografia bułgarskiej folklorystki i antropologa kulturowego z jednej strony wpisuje się w nurt komparatywnych badań slawistycznych, charakterystycznych dla pokolenia uczonych kładących fundamenty folklorystyki słowiańskiej, z drugiej zaś - jest to studium, w którym na potrzeby analizy ogromnego materiału zbieranego przez autorkę przez wiele lat wykorzystano najnowsze ujęcia teoretyczne. Pojawienie się tej książki ma szczególną wagę w chwili, gdy kwestionuje się istnienie kulturowej i językowej wspólnoty słowiańskiej.

Spis treści:

Przedmowa  /9

Wstęp  /12

Przypisy  /24

Rozdział I. Typy wędrownych zawodowych śpiewaków epickich u Słowian  /29

1. Wędrowni zawodowi śpiewacy epiccy, nosiciele "wysokiej" kultury świeckiej  /31

1.1. U Polaków  /32

1.2. U Czechów  /33

1.3. Na Rusi Kijowskiej  /34

1.4. U Słoweńców  /35

1.5. U Słowian bałkańskich  /36

2. Wędrowni zawodowi śpiewacy epiccy, nosiciele "niskiej" kultury świeckiej  /37

2.1. U Słowian zachodnich: igrce  /39

2.2. U Słowian wschodnich: skomorochy  /40

2.3. U Słowian południowych  /41

2.4. Stosunek społeczeństwa do tych śpiewaków  /44

3. Wędrowni śpiewacy zawodowi, nosiciele kultury antyklerykalnej  /47

3.1. U Polaków: goliardzi, rybałci  /48

3.2. U Serbów i Chorwatów  /48

3.3. U Ukraińców  /49

Właściwości zawodowego śpiewaka epickiego  /50

Przypisy  /51

Rozdział II. Historyczno-typologiczna charakterystyka epickiego śpiewającego dziada wędrownego u Słowian  /58

1. W starożytności na Półwyspie Bałkańskim  /58

2. W średniowieczu w Europie Zachodniej  /59

3. W odrodzeniu i baroku w Europie Zachodniej  /60

4. U Słowian zachodnich /62

4.1. U Polaków: dziady /62

4.2. U Słowaków: dźiado-żobraci  /63

4.3. U Czechów: żebraci  /64

5. U Słowian wschodnich  /64

5.1. U Rosjan  /64

5.1.1. Rodzaje wędrownych żebraków  /65

5.1.2. Śpiewające dziady wędrowne  /66

5.2. U Białorusinów  /69

12.2. Funkcja rozrywkowa  /226

5.3. U Ukraińców  /71

6. U Słowian południowych  /73

6.1. U Chorwatów i Serbów: ślepi gęślarze  /74

6.2. U Bułgarów : ślepi gęślarze  /76

Przypisy  /89

Rozdział III. Funkcjonalno-semantyczna charakterystyka żebraka i śpiewającego dziada wędrownego u Słowian  /97

I. Charakterystyka zwykłego żebraka  /97

1. Sakralność  /97

1.1. Ludzka inkarnacja bóstwa  /97

1.2. Związek z kultem zmarłych  /100

1.3. Modlitwa żebracza  /103

2. Kategoria "ubóstwo"  /104

3. Ułomność fizyczna  /109

4. Mobilność  /111

II. Charakterystyka śpiewającego dziada wędrownego  /112

1. Ślepota  /113

1.1. Stosunek chłopa. Dawanie jałmużny  /116

1.2. Klątwa i błogosławieństwo ślepego śpiewającego dziada wędrownego  /116

1.3. Funkcje w obrzędach przejścia (wesele, chrzciny, pogrzeb, wspominki)  /118

2. Brak ubóstwa, zachowanie semantyki ubogiego  /121

3. Odzież i atrybuty  /122

3.1. Instrument muzyczny  /124

3.2. Melodia religijno-legendarnych pieśni dziadowskich  /126

Przypisy  /127

Rozdział IV. Semantyczna charakterystyka repertuaru śpiewającego dziada wędrownego u Słowian /139

I. Epos religijno-legendarny  /139

1. Problem miłosierdzia. Kategoria "bogactwa"  /143

1.1. Pieśń o bogatym i biednym Łazarzu  /146

1.2. Pieśń o grzesznej matce św. Piotra  /149

1.3. Baśnie i legendy moralizatorskie z motywem kary za brak miłosierdzia dla żebrzących  /155

1.3.1. Baśń o ubłoconym chlebie, danym żebrakowi  /155

1.3.2. Baśń o bogaczu, który dał ślepemu żebrakowi kamyk zamiast dukata  /156

1.3.3. Baśń o skąpej kobiecie, która dała żebrakowi placek z trucizną  /156

2. Temat świętości biedy w pieśniach według żywotów pustelników i męczenników  /156

2.1. Pieśni według żywotów anachoretów-pustelników  /157

2.2. Pieśń według żywotów męczenników za wiarę Chrystusową  /165

3. Pieśni  z tematem losu duszy po śmierci  /168

3.1. Sąd Ostateczny - "wielka" i "mała" eschatologia  /168

3.2. Skrucha i przebaczenie grzesznikom - opiekuńcza funkcja Matki Bożej i jej cudownych obrazów u Słowian katolickich  /176

3.3. Pieśni z motywem wędrówki duszy po śmierci człowieka  /177

3.3.1. Droga przez wąski most nad ognistą rzeką  /178

3.3.1.1. Most jako symbol  /179

3.3.1.2. Ognista rzeka jako symbol  /181

3.3.2. Anioł i diabeł, walczące o duszę każdego człowieka  /182

3.3.2.1.  Św. Archanioł Michał - przewodnik dusz na tamten świat  /184

3.3.2.2. Św. Nikola - przewodnik dusz na tamten świat. Statek jako symbol  /185

3.3. Wyobrażenia o raju i piekle w pieśniach dziadowskich  /187

3.3.1. Wyobrażenia o raju  /187

3.3.2. Wyobrażenia o piekle  /191

4. Pieśni z innymi tematami oficjalnego chrześcijaństwa w ich redakcjach  folklorystycznych  /193

II. Pieśni rodzinno-obyczajowe  /194

Przypisy  /194

Rozdział V. Funkcjonalna charakterystyka repertuaru śpiewającego dziada wędrownego u Słowian  /209

1. Miejsce wykonywania repertuaru  /209

2. Czas wykonywania repertuaru  /211

3. Dziady wędrowne i inne postacie obrzędowe podczas postu przed Bożym Narodzeniem i przed Wielkanocą  /213

4. Funkcja moralno-oceniająca   /216

5. Funkcja regulacyjna  /216

6. Funkcja społecznie integrująca  /217

7. Funkcja estetyczna  /217

8. Funkcja patriotyczno-wychowawcza i etnointegrująca  /218

9. Rola bliska do roli kościelnego kaznodziei  /220

10. Funkcja prorocza  /222

11. Funkcja uzdrowicielska  /223

12. Zmiany w repertuarze i funkcjach w dobie modernizacji  /223

12.1. Funkcja informacyjna  /223

12.2. Funkcja rozrywkowa  /226

12.3. Zmiana akompaniamentu muzycznego  /227

12.4. Zmiana stosunku do śpiewającego dziada wędrownego  /228

Dominujące funkcje repertuaru u różnych Słowian  /232

Przypisy  /234

Zakończenie  /241

Spis ilustracji  /245

Skróty wykorzystanych źródeł  /249

Aneks

Uwagi wstępne /257

Tajne znaki i tajny język dziadów  /258

Modlitwy dziadowskie /287

Błogosławieństwa i klątwy dziadowskie  /315

Pieśni dziadowskie /320

• Bułgarskie  /320
• Serbskie  /341
• Chorwackie  /355
• Rosyjskie  /367
• Ukraińskie /391
• Poleskie  /412
• Białoruskie  /429
• Polskie  /441
• Słowackie  /460
• Czeskie  /474

Dziadowskie baśnie i legendy moralizatorskie opowiadane przez wędrownych dziadów lub takie, w których żebrak jest główną postacią  /477