Duchowni i mieszczanie. Kler niższy w społeczeństwie późnośredniowiecznych miast pruskich

Wstęp / 15 

1. Pojęcie niższego duchowieństwa / 15 

2. Społeczeństwo miejskie – przestrzeń społeczna / 22 

3. Ramy przestrzenne i chronologiczne studium / 26 

4. Problemy i założenia metodologiczne / 30 

4.1. Kwestionariusz badawczy / 30 

4.2. Historia społeczna / 32 

4.3. Problem „stanów” w społeczeństwie średniowiecznym / 38 

5. Baza źródłowa / 42 

5.1. Źródła miejskie i dotyczące miast / 42

5.2. Źródła kościelne / 45

5.3. Inne źródła / 48

5.4. Inwentarze i katalogi / 49

6. Stan badań / 50

6.1. Historiografia miast pruskich / 51

6.2. Badania nad klerem w Prusach / 52

6.3. Perspektywa porównawcza / 54

7. Struktura pracy / 56

8. Uwagi / 57

Rozdział I. Klerycy i krewni. Portret zbiorowy duchowieństwa niższego / 59

1.1. Pochodzenie społeczne i terytorialne / 61

1.1.1. Lokalne pochodzenie / 63

1.1.2. Mieszczański rodowód duchownych / 67

1.1.3. Pochodzenie a obecność w społeczeństwie miejskim / 77

1.2. Wykształcenie i kultura intelektualna / 87

1.2.1. Podstawowa wiedza i umiejętności / 89

1.2.2. Studia uniwersyteckie i kariera / 93

1.2.3. Duchowni w kręgu miejskich intelektualistów / 108

1.2.4. Księgi i biblioteki / 112

1.2.5. Clerici a litterati / 121

1.3. Członkostwo w zakonie niemieckim / 125

1.3.1. Plebani zakonni w mieście / 126

1.3.2. Prepozyci szpitali / 133

1.3.3. Duchowni z konwentów / 135

1.3.4. Społeczne znaczenie zakonnej przynależności / 142

1.4. Podsumowanie / 149

Rozdział II. Plebani i wikariusze. Kler w mieście jako grupa społeczna / 151

2.1. Liczebność i różnicowanie duchownych w mieście / 153

2.1.1. Plebani / 154

2.1.2. Kapelani, wikariusze, altaryści, kler pomocniczy / 155

2.1.3. Kler w szpitalach miejskich / 174

2.1.4. Duchowni w klasztorach żeńskich / 187

2.1.5. Kler niższy w „stołecznych” ośrodkach miejskich / 189

2.1.6. Kumulacja prebend / 191

2.1.7. Duchowni nieposiadający prebend w mieście / 193

2.1.8. Święcenia i przynależność zakonna jako czynniki różnicujące / 195

2.2. Odrębność społeczna kleru i jej prawno-kulturowe aspekty / 198

2.2.1. Normy kościelne / 199

2.2.1.1. Tonsura i strój / 200

2.2.1.2. Celibat / 203

2.2.1.3. Weryfikacja przynależności do kleru / 206

2.2.2. Prawo miejskie / 210

2.2.2.1. Sądownictwo / 211

2.2.2.2. Przysięga / 220

2.2.2.3. Własność i czynsze / 222

2.2.2.4. Kler i podatki / 226

2.3. Integracja kleru w obrębie miasta / 234

2.3.1. Tożsamość wspólnotowa duchownych / 234

2.3.2. Wspólna przynależność diecezjalna / 239

2.3.3. Parafia jako lokalna wspólnota kleru / 242

2.3.4. Władza plebana nad klerem miejskim / 245

2.3.5. Sieć społeczna duchownych w mieście / 259

2.3.6. Domy wspólne kleru niższego / 268

2.3.7. Integrująca rola bractw kapłańskich / 274

2.4. Podsumowanie / 300

Rozdział III. Kapłani i wierni. Duchowni w rolach społeczno-kulturowych / 303

3.1. Kulturowy wzorzec duchownego i jego recepcja w mieście / 306

3.1.1. Wzorzec duchownego w normach kościelnych / 309

3.1.2. Wzorzec duchownego w środowisku mieszczańskim / 325

3.1.3. Społeczno-religijne znaczenie wzorca / 334

3.2. Definiowanie ról / 338

3.2.1. Pleban (plebanus, pfarrer) / 339

3.2.2. Kapelan plebana (capellanus plebani) / 354

3.2.3. Duchowny w szpitalu (prepositus, probst, kranken caplan) / 358

3.2.4. Duchowny w klasztorze żeńskim (prepositus sanctimonialium, jungfrauen probst) / 364

3.2.5. Kapelan, altarysta, wikariusz (capellanus, altarista, vicarius) 369

3.2.6. Kaznodzieja (predicator, prediger) / 377

3.2.7. Spowiednik (confessor, beichtvater) / 383

3.2.8. Nauczyciel w szkole parafialnej (schulmeister) / 389

3.2.9. Pisarz (scriptor, notarius, tabularius) / 391

3.3. Krytyka kleru niższego / 392

3.3.1. Krytyka kościelna / 394

3.3.2. Krytyka miejska / 402

3.4. Podsumowanie / 408

Rozdział IV. Duchowni i świeccy. Kler niższy wobec miasta i mieszczan / 411

4.1. Obecność kleru w przestrzeni miejskiej / 412

4.1.1. Duchowni a stwarzanie miasta / 414

4.1.2. Kler a świątynia i jej majątek / 421

4.1.3. Organizowanie przestrzeni świątynnej / 439

4.1.4. Fundacje niższych duchownych / 442

4.1.5. Duchowni a sakralizacja przestrzeni miejskiej / 451

4.1.6. Własność i zamieszkanie kleru w mieście / 459

4.2. Zależności i związki / 473

4.2.1. Patronat i patroni / 474

4.2.2. Przedstawiciele prawni duchownych (vormund) / 495

4.2.3. Duchowni jako reprezentanci miasta / 499

4.2.4. Duchowni w mieszczańskich sieciach społecznych / 501

4.2.5. Słudzy duchownych / 516

4.2.6. Kucharka czy konkubina? / 518

4.2.7. Finansowe związki kleru z mieszczaństwem / 524

4.3. Spory duchownych i świeckich / 530

4.3.1. Krytyka życia mieszczan / 532

4.3.2. Konflikty duszpasterzy z radami miejskimi / 533

4.3.3. Duchowni w sporach z mieszczanami / 544

4.3.4. Problem „antyklerykalizmu” mieszczańskiego / 548

4.4. Podsumowanie / 551

Zakończenie / 555

Wykaz skrótów stosowanych w przypisach / 559

Wykaz źródeł i literatury / 561

Zusammenfassung (Geistlichkeit und Bürgertum. Niederklerus in der Gesellschaft Spätmittelalterlicher Preussischer Städte) / 621

Summary (Clergy and Townsfolk. The Lower Clerer in the Society of Late Medieval Prussian Towns) / 629

Indeks osobowy / 637

Indeks geograficzny / 665