Czystki i terror na Ukrainie (1934-1938)

Autor: Robert Kuśnierz

Rok wydania: 2016

Liczba stron: 374

Okładka: twarda

Format: 16,0 cm x 22,5 cm

Po zabójstwie Siergieja Kirowa w dniu 1 grudnia 1934 r. drugi sekretarz Ambasady RP w Moskwie Antoni Kałuski, obserwując represje, które po tym nastąpiły, napisał: „Od dziesięciu dni żyjemy tutaj w oparach krwi bezmyślnie przelewanej”. W Związku Sowieckim rozpoczynał się kolejny krwawy etap – czystek i terroru. Przez następne cztery lata – zwłaszcza w okresie jeżowszczyzny – „opary krwi” będą się unosiły na sowieckim krajobrazie bez przerwy. Jednak Kałuski w momencie pisania tych słów błędnie założył, że jest to „krew bezmyślnie przelewana”. Otóż zarówno samo zabójstwo, jak i to wszystko, co się działo później, miało swój cel – posłużyło rozprawieniu się przez Stalina z każdym, kto mógłby mu zagrozić, zwłaszcza podczas możliwej wojny ze światem kapitalistycznym.
Represje rozlały się po całym Związku Sowieckim, nie uniknęła ich, oczywiście, jedna z kluczowych składowych „państwa robotników i chłopów” – sowiecka Ukraina. Na miejsce analizy wybrałem właśnie tę republikę. Po pierwsze: wynikało to z chęci kontynuacji badań nad stalinizmem na sowieckiej Ukrainie. Po drugie: chciałem spojrzeć na czystki i terror z punktu widzenia nie centralnego – z perspektywy Kremla, ale z „prowincji” i opisać ten okres w kluczowej dla systemu komunistycznego republice związkowej. Pierwszymi ofiarami czystek padli komuniści, następnie sami enkawudziści, oficerowie Armii Czerwonej, później od lat 1937–1938 zwykli ludzie – robotnicy, chłopi (ponownie; urzędnicy – więzieni, katowani i mordowani podczas licznych operacji prowadzonych wówczas przez NKWD. W ciągu 15 miesięcy skazano na Sowieckiej Ukrainie około 200 tys. osób, a czego ponad 120 tys. rozstrzelano. W całym ZSRR w tym okresie skazano około 1,5 mln osób, z czego połowa została zamordowana.

Spis treści:

Wykaz skrótów  /7

Wstęp  /9

Rozdział I. Początek czystek (1934-1936) /23

I.1. Przed 1 grudnia 1934 r.  /23

I.1.1. Czystka partii, kontrola i wymiana dokumentów partyjnych  /28

I.2. Zabójstwo Kirowa i nowa fala represji  /38

I.2.1. Sfabrykowanie w 1935 r. spraw tzw. organizacji borot`bistów i trockistów  /42

I.3. Dalsze poszukiwanie rzekomych wrogów  /47

I.4. Pierwszy proces moskiewski i reperkusje na Ukrainie /57

Rozdział II. Wielki Terror (1937-1938)  /68

II.1. Dane statystyczne /68

II.2. Metody uzyskiwania zeznań  /75

2.3. Represje wobec członków partii, aparatu NKWD i Armii Czerwonej /86

2.3.1. Postanowienie KC WKP(b) z 13 stycznia 1937 r.  /86

2.3.2. Lutowo-marcowe (1937 r.) plenum KC WKP(b)  /94

2.3.2.1. Marcowe (1937 r.) plenum KC KP(b)U  /105

2.3.2.2. Odwołanie Balickiego i czystka w ukraińskim NKWD  /107

2.3.2.3. Czystka w armii /123

2.3.3. Kolejna fala represji w KP(b)U  /133

2.3.3.1. Sprawa byłych borot`bistów  /137

2.3.3.2.Dalsze aresztowania /141

2.3.3.3. Aresztowanie Kosiora /151

2.3.4. Ołeksandr Uspeński i druga czystka w ukraińskim NKWD /156

2.3.5. Ucieczka Uspeńskiego i trzecia czystka w ukraińskim NKWD  /166

2.4. Represje wobec wsi  /168

2.4.1. Operacja 00447   /169

2.4.2. Otwarte procesy  /186

2.5. Operacje narodowościowe  /190

2.5.1. Represje wobec Polaków  /194

2.5.1.1. Represje wobec Polaków przed 1937 r.  /194

2.5.1.1.1. Deportacje /194

2.5.1.1.2. Inne represje  /214

2.5.1.2. Operacja polska 00485  /225

2.5.2. Represje wobec Niemców  /235

2.5.2.1. Przed masowym terrorem  /240

2.5.2.2. Operacja 00439  /243

2.5.3. Inne operacje narodowościowe  /247

2.5.3.1. Syjoniści  /249

2.6. Represje wobec żon i dzieci "wrogów ludu"  /249

2.7. Koniec jeżowszczyzny  /258

Rozdział III. Nastroje społeczne  /263

3.1. Komentowanie sytuacji politycznej  /264

3.2. Niezadowolenie z sytuacji bytowej  /280

3.3. Stosunek do represji wobec komunistów  /289

3.4. Nastroje wojenne /293

3.5. Strach o własny byt  /296

3.6. Donosicielstwo /303

Zakończenie  /315

Bibliografia  /321

Aneks  /345

Indeks osób /359