Codices deperditi. Średniowieczne rękopisy łacińskie Biblioteki Narodowej utracone w czasie II wojny... - tom I, II, III

Autor: Jerzy Kaliszuk

Rok wydania: 2016

Liczba stron: tom I - 688, tom II - 1372 (dwie części), tom III - 754 + 68 ilustracji

Okładka: miękka

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Seria: Średniowieczne rękopisy łacińskie Biblioteki Narodowej utracone w czasie II wojny światowej

Uwagi - okładki z lekkimi zatarciami, brzegi stron przykurzone

 

W 1944 r. niemal cały księgozbiór Biblioteki Narodowej w Warszawie został zniszczony przez Niemców. Prezentowana książka stanowi próbę zrekonstruowania zawartości zbioru średniowiecznych rękopisów łacińskich z tej biblioteki. Burzliwe dzieje kolekcji w XIX i 1 poł. XX w. sprawiły, że przedwojenni badacze nie zdążyli dokonać pełnego opisu przechowywanych w BN zbiorów, a dotychczasowe kartoteki i rękopiśmienne katalogi spłonęły razem z książkami. Na podstawie żmudnej kwerendy autorowi udało się zebrać informacje o niemal 1 500 rękopisach średniowiecznych. Aby odtworzyć zawartość poszczególnych kodenksów, autor wykorzystał wzmianki w pracach naukowych z XIX i XX w., listy, szczątkowo zachowane kartoteki i katalogi rosyjskie, a także cudem ocalałe z wojny prywatne zapiski badaczki Marii Hornowskiej.

W książce zostały przedstawione nie tylko zawartość i dzieje kolekcji: autor podjął próbę określenia środowisk, z których pochodziły i funkcjonowały rękopisy. Z badań wyłania się obraz funkcjonowania w późnośredniowiecznej Polsce skomplikowanej sieci intelektualnej, łączącej klasztory, katedry, kolegiaty, parafie i środowisko uniwersyteckich uczonych, obejmującej praktycznie cały obszar państwa. W ramach tej sieci krążyły książki i idee, co prowadziło do kształtowania się wśród jej członków poczucia wspólnej tożsamości, nie ograniczającej się tylko do przynależności do konkretnych wspólnot instytucjonalnych czy geograficznych.

Oprócz analizy kolekcji, publikacja zawiera opisy kodykologiczne zidentyfikowanych średniowiecznych rękopisów łacińskich. Odnotowane cechy poszczególnych kodeksów mogą stanowić pomoc w ewentualnej identyfikacji kolejnych znalezisk. Opracowaniu towarzyszą wypisy źródłowe z nieistniejących już nowożytnych rękopiśmiennych katalogów bibliotecznych, zachowanych w odpisach, indeksy i reprodukcje podobizn niektórych nieistniejących już dziś rękopisów.

Spis treści Tom I - Dzieje i charakterystyka kolekcji

Przedmowa  /9

Wstęp  /13

Część 1. Dzieje kolekcji i stan opracowania  /45

1. Pierwszy okres warszawski (XVIII w. – 1832)  /49

1.1. Rękopisy Biblioteki Załuskich   /49

1.2. Rękopisy biblioteki poryckiej Tadeusza Czackiego   /61

1.3. Rękopisy biblioteki Czartoryskich w Puławach   /67

1.4. Rękopisy biblioteki Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk   /70

1.5. Rękopisy Biblioteki Publicznej przy Uniwersytecie Warszawskim   /78

1.5.1. Zbiory Biblioteki Liceum Warszawskiego  /78

1.5.2. Biblioteka przy Sądzie Apelacyjnym   /79

1.5.3. Rękopisy z bibliotek suprymowanych klasztorów   /81

1.6. Rękopisy warszawskie – stan opracowania   /85

1.7. Wywiezienie zbiorów bibliotecznych do Petersburga   /92

2. Okres rosyjski: w Cesarskiej Bibliotece Publicznej w Petersburgu (1795 – 1832 – 1921)  /97

3. Drugi okres warszawski   /139

3.1. Rewindykacja zbiorów z Rosji   /139

3.2. W BUW i BN   /154

3.3. Biblioteka Wilanowska   /155

3.4. Stan opracowania zbioru rękopisów Biblioteki Narodowej do 1939 r.  /161

3.5. Stan na 1939 r.   /171

4. Druga wojna światowa – zniszczenie zbiorów  /181

5. Przywoływane z pamięci – powojenna literatura przedmiotu   /181

6. Stan zachowania w Bibliotece Narodowej   /195

Część 2. Charakterystyka kolekcji   /199

1. Wprowadzenie   /201

1.1. Identyfikacja tekstów / zawartości kodeksów   /203

1.2. Datowanie kodeksów  /205

1.3. Proweniencja nowożytna kodeksów   /206

2. Zestawienia statystyczne   /209

2.1. Liczba rękopisów   /209

2.2. Materiał piśmienny   /211

2.3. Wielkość (format) rękopisów  /212

2.4. Czas powstania   /213

2.5. Pochodzenie rękopisów (proweniencja nowożytna)   /216

3. Księgozbiory średniowieczne   /227

4. Rękopisy pochodzenia polskiego o znanej proweniencji średniowiecznej   /231

4.1. Biblioteki klasztorne   /231

4.1.1. Książka i biblioteki w regule zakonnej   /231

4.1.1.1. Reguła św. Benedykta   /232

4.1.1.2. Reguła św. Augustyna   /243

4.1.1.3. Reguła św. Franciszka  /247

4.1.1.4. Reguła a praktyka zakonna   /250

4.1.2. Zakony reguły św. Benedykta   /262

4.1.2.1. Benedyktyni   /262

4.1.2.1.1. Święty Krzyż   /263

4.1.2.1.2. Sieciechów   /284

4.1.2.1.3. Lubiń  /294

4.1.2.1.4. Płock   /299

4.1.2.2. Cystersi   /300

4.1.2.2.1. Koprzywnica   /302

4.1.2.2.2. Ląd   /317

4.1.2.2.3. Paradyż   /325

4.1.2.2.4. Sulejów   /330

4.1.2.2.5. Wieleń / Przemęt   /333

4.1.2.2.6. Zemsko / Bledzew   /336

4.1.2.2.7. Jędrzejów  /337

4.1.3. Zakony reguły św. Augustyna  /340

4.1.3.1. Bożogrobcy (Miechów)   /342

4.1.3.2. Kanonicy regularni   /358

4.1.3.2.1. Czerwińsk   /365

4.1.3.2.2. Mstów  /369

4.1.3.3. Premonstratensi (Witów)   /373

4.1.3.4. Duchacy (Kraków)   /375

4.1.3.5. Paulini   /377

4.1.3.5.1. Beszowa   /381

4.1.3.5.2. Brdów   /382

4.1.3.5.3. Kraków-Skałka   /385

4.1.4. Mendykanci   /388

4.1.4.1. Dominikanie   /391

4.1.4.2. Franciszkanie / franciszkanie obserwanci (bernardyni)  /395

4.1.4.3. Augustianie-eremici   /396

4.1.5. Księgozbiory klasztorne: ludzie – książki – teksty   /401

4.1.5.1. Pozyskiwanie książek   /401

4.1.5.1.1. Skryptoria  /401

4.1.5.1.2. Dary  /412

4.1.5.1.3. Zakupy  /415

4.1.5.1.4. Inne sposoby pozyskiwania książek   /420

4.1.6. Księgozbiór / Księgozbiory   /422

4.1.6.1. Księgi kościoła   /424

4.1.6.2. Księgi kapitulne   /42

4.1.6.3. Księgi „biblioteczne”   /429

4.2. Księgozbiory katedralne   /471

4.2.1. Kraków – biblioteka katedralna   /475

4.2.2. Płock – biblioteka katedralna   /478

4.3. Księgozbiory kolegiackie   /481

4.3.1. Wiślica – kolegiata NMP   /484

4.3.2. Skarbimierz – kolegiata św. Jana Chrzciciela   /488

4.3.3. Sandomierz – kolegiata NMP   /490

4.3.4. Warszawa – kolegiata św. Jana Chrzciciela   /493

4.3.5. Tum pod Łęczycą – kolegiata NMP i św. Aleksego   /494

4.4. Księgozbiory parafialne   /497

4.5. Rękopisy z kręgu Uniwersytetu Krakowskiego  /513

4.6. Rękopisy z kręgu ludzi świeckich   /519

5. Rękopisy pochodzenia polskiego o nieustalonej proweniencji   /523

6. Rękopisy proweniencji obcej   /529

6.1. Francja – 51 rękopisów  /530

6.2. Włochy – 31 rękopisów   /536

6.3. Czechy – 28 rękopisów   /542

6.4. Flandria / Niderlandy – 12 rękopisów  /547

6.5. Niemcy – 7 rękopisów   /549

6.6. Austria – 4 rękopisy   /551

6.7. Anglia – 3 rękopisy   /552

6.8. Węgry – 3 rękopisy   /553

7. Rękopisy o nieustalonej proweniencji   /557

7.1. Rękopisy o nieustalonej proweniencji średniowiecznej  /558

7.1.1. Rękopisy pochodzące z Biblioteki Załuskich (ok. 330 kodeksów)  /558

7.1.2. Rękopisy pochodzące z bibliotek zabranych w 1832 r. (ok. 230 kodeksów)   /570

7.1.3. Rękopisy pochodzące z Biblioteki Wilanowskiej (28 kodeksów) /582

7.2. Rękopisy o nieustalonej proweniencji nowożytnej  /584

Podsumowanie  /587

Summary  /597

Spis tabel i diagramów  /611

Indeksy do tomu 1  /613

1. Indeks osób  /615

2. Indeks nazw geograficznych   /651

3. Indeks cytowanych rękopisów  /665

Informacja o autorze   /687

 

Spis treści Tom II - część I

Wprowadzenie   /7

Wykaz skrótów do tomów 2-3  /11

Źródła rękopiśmienne  /11

Źródła i opracowania drukowane  /25

Nazwy bibliotek  /25

Pozostałe  /25

Katalog rękopisów utraconych  /27

Biblioteka Narodowa - "rewindykaty"  /29

Biblioteka Narodowa - Biblioteka Wilanowska  /1359

 

Spis treści - Tom III - Indeksy. Aneks. Bibliografia

 Indeksy do Katalogu rękopisów utraconych    /9 

1. Indeks autorów i tytułów tekstów    /11 

2. Indeks tytułów kodeksów    /251 

3. Indeks kopistów    /331 

4. Indeks proweniencji    /357 

4.1. Osobowy    /357 

4.2. Geograficzny    /367 

4.3. Rękopisów nieustalonego, „obcego” pochodzenia    /399 

4.4. Instytucji    /399 

4.5. Rękopisów o nieustalonej proweniencji     /401 

5. Indeks chronologiczny    /403 

6. Indeks cytowanych rękopisów    /429 

6.1. Rękopisy z tzw. sygnaturami petersburskimi i wilanowskimi    /429 

6.2. Rękopisy inne    /448 

7. Konkordancja dawnych sygnatur    /457 

7.1. Biblioteka Załuskich    /457 

7.2. Biblioteka Załuskich – sygnatury Dubrowskiego    /462 

7.3. Warszawa, BPUW / TWPN     /466 

7.4. Beszowa, paulini     /478 

7.5. Biblioteka Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego    /478 

7.6. Poryck, biblioteka Tadeusza Czackiego    /479 

7.7. Puławy, biblioteka Czartoryskich     /479 

7.8. Zbiory Piotra Dubrowskiego     /479 

7.9. Ermitaż    /480 

7.10. Inne sygnatury    /480 

8. Wykaz rękopisów zachowanych    /481 

Aneks: Wypisy źródłowe    /483 

Wprowadzenie    /485 

1. Wypisy z rękopisów zniszczonych w czasie II wojny światowej     /489 

1.1. Zestawienie tekstów Rocznika świętokrzyskiego, wydanego przez Augusta Bielowskiego w MPH 3, z odnalezionymi przez Marię Hornowską fragmentami rocznika    /489 

1.2. Katalog opatów świętokrzyskich (Lat.Q.ch.I.51, k. 325v)    /496 

1.3. Spis książek ofiarowanych klasztorowi świętokrzyskiemu przez Wojciecha, plebana w Jarocinie  /497 

2. Wypisy z katalogów rękopiśmiennych    /499 

2.1. Koprzywnica – klasztor cystersów    /499 

2.1.1. Opis katalogu książek biblioteki klasztoru koprzywnickiego z 1737 r. (Lat.F.ch.I.617)    /499 

2.1.2. Opis katalogu rękopisów biblioteki klasztoru koprzywnickiego z 1802 r. (Lat.F.ch.XVIII.2)   /500 

2.2. Miechów – klasztor bożogrobców    /501 

2.2.1. Katalog książek biblioteki miechowskiej [b.d.]   /501 

2.3. Mstów – klasztor kanoników regularnych św. Augustyna    /525 

2.3.1. Samuel Bogumił Linde, Spis książek z Mstowa [po 8 VII 1819]   /525 

2.4. Sieciechów – klasztor benedyktynów    /527 

2.4.1. Książki od XX. Benedyktynów Sieciechowskich darowane [ok. 1820 r.]    /527 

2.4.2. Uwagi Marii Hornowskiej o rękopisie Gerarda Lefebvre de Lassus, Katalog rękopisów biblioteki sieciechowskiej (Lat.Q.ch.XVIII.105)    /528

2.4.3. Sieciechowskie Rękopisma (Spis Lindego z 8 stycznia 1820 r.)    /529

2.5. Święty Krzyż – klasztor benedyktynów    /532

2.5.1. George Jonston, Index Generalis Totius Bibliothecae Sanctae Crucis Calvomontanae [1703 r.].   /532

2.5.2. Działy katalogu rękopisów łysogórskich O. Gerarda Lefebvre’a de Lassus [XVIII w.]   /553

2.5.3. Reiestr książek z klasztoru S. Krzyskiego XX Benedyktynów, sporządzony d. 15 października 1819 r., Bib. Ks. 2 w Archiwum Ośw[iecenia Publicznego] w Warszawie    /554

2.6. Wiślica – kolegiata    /565

3. Informacje o katalogach rękopisów    /569

4. Zestawienia Marii Hornowskiej    /573

4.1. Zestawienie skasowanych bibliotek kościelnych [ok. 1820 r.]    /573

4.2. Wyszczególnienie ogólnej liczby książek z Klasztorów supprymowanych do Biblioteki Publ. Narod. Zabranych    /575

4.3. Koprzywnica – klasztor cystersów. Wykaz rękopisów przejrzanych przez M. Hornowską w BUW i BN     /575

4.4. Ląd – klasztor cystersów. Wykaz rękopisów przejrzanych przez M. Hornowską w BUW i BN    /578

4.5. Miechów – klasztor bożogrobców. Wykaz rękopisów przejrzanych przez M. Hornowską w BUW i BN    /579

4.6. Sieciechów – klasztor benedyktynów. Wykaz rękopisów przejrzanych przez M. Hornowską w BUW i BN     /582

4.7. Święty Krzyż – klasztor benedyktynów. Wykaz rękopisów przejrzanych przez M. Hornowską w BUW i BN    /584

4.8. Wiślica – kolegiata. Wykaz rękopisów przejrzanych przez M. Hornowską w BUW i BN    /590