Balwierze, cyrulicy, wyrwizęby. Z dziejów choroby i zdrowia

Autor: Dariusz Łukasiewicz

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 406

Okładka: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

"Niedostatek badań nad dziejami kwestii zdrowotnych widoczny jest jasno w podręcznikach historii Polski i historii powszechnej, podczas gdy są to zagadnienia znaczące, ale i ciekawe. Podobnie jak w obszarze innej instytucji – szkolnictwa – w biegu epok następowały tu wielkie jakościowe zmiany, które miały zasadniczy wpływ na komfort ludzkiego życia. W minionych stuleciach jednym z głównych problemów była ogromna śmiertelność spowodowana przez epidemie, zwłaszcza śmiertelność dzieci. Od przełomu XIX i XX wieku stopniowo zaczęły następować w tym obszarze coraz szybsze, pozytywne zmiany, a służba zdrowia swym działaniem obejmowała już nie tylko szlachtę i zamożne mieszczaństwo, ale również warstwy uboższe. Także skuteczność medycyny zasadniczo się poprawiała. Lepsze było wyżywienie i większa odporność na choroby, co dla stanu zdrowotnego społeczeństwa ma zasadnicze znaczenie. Dzięki postępowi naukowemu przezwyciężono wielkie klęski nieurodzaju i głodu, które zawsze prowokowały epidemie. Od połowy XIX wieku głód w Europie odchodził do przeszłości. Pojawiły się nawozy sztuczne, nowe uprawy, poprawa jakości hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu. Za tym wzrastała konsumpcja mięsa. Zanim to nastąpiło, z zachorowaniami radzono sobie metodą prób i błędów w zakresie stosowania środków zielnych, gdzie osiągnięto duże sukcesy. Nie rozumiano, jak działa dany specyfik, ale ważne było, że działał. Teorie medyczne i wykoncypowane metody leczenia stanowiły jednak dla zdrowia zagrożenie. Medycyna uniwersytecka miała natomiast nad ludową przewagę większej plastyczności i łatwości poddawania się zmianom. Medycyna ludowa przekazywana była z pokolenia na pokolenie w systemie rzemieślniczym. Lekarze po uniwersytetach raczej więc szkodzili bogatym puszczając krew i dając środki na przeczyszczenie, a biednym starali się pomóc znachorzy, wiejskie baby, akuszerki i zielarki. Uważano, że ogromne znaczenie w profilaktyce i leczeniu miała religia, jako że modlitwy do świętych, pielgrzymki, relikwie oraz vota uznawano za bardzo ważne pomoce lecznicze. Nasze czasy racjonalizmu zmieniły również religię, gdzie zmniejszyła się wiara w cudowne uzdrowienia."

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp /9

Rozdział 1
Główne zmiany w obszarze zdrowotności do XIX wieku /13
 

Bogaci i biedni /13
Szpitale /19
Wiedza i niewiedza medyczna/22
Okulary /26
Epidemie /28
Trąd i inne choroby /31
Choroby weneryczne /33
Lekarze i leczenie /38
Szpitale (2) /48
Starość /65
Choroby psychiczne /68
Położnictwo /72
Histeria i sfera płciowości /76
Stomatologia /79
Apteki /82
Warunki mieszkaniowe a zdrowotność /85
Sprawy sanitarne /88
Latryny i miejsca sekretne /93

Rozdział 2
Religia a zdrowie i leczenie /97

Rewolucja w medycynie /98
Rola religii w epoce przednowoczesnej /101
Święte społeczeństwo socjalne /103
Chrześcijaństwo a leczenie /105
Medycyna religijna /108
Modlitwa uzdrawiająca /112
Święci lekarze /114
Pielgrzymki /121
Funkcje medyczne czarownic i czarowników /123
Relikwie /127
Amulety i święte przedmioty /133
Vota i ślubowania /134
Religijny charakter chorób umysłowych /135
Religijne przyczyny zachorowań /138
Leczenie dżumy i wścieklizny /139
Znachorzy /140
Poczucie bezpieczeństwa /142

Rozdział 3
Historia zdrowia i choroby w Prusach w XVIII wieku /145

Rozdział 4
Sytuacja zdrowotna i służba zdrowia pod zaborem pruskim i na ziemiach polskich w drugiej połowie XVIII i początku XIX wieku /165

Splot modernizacyjny /165
Ocena sytuacji zdrowotnej na ziemiach polskich przez władze pruskie /178
Stan sanitarny miast i osiedli /184
Stereotypy etniczne /192
Organizacja służby zdrowia i informacji statystycznych /194
Próby poprawy sytuacji sanitarnej miast /198
Przykład galicyjski /203

Rozdział 5
Choroba i zdrowie w Królestwie Prus w XIX wieku (1806‑1871) /207

Choroby epidemiczne /207
Innowacje /210
Liczba lekarzy w Prusach /210
Nowoczesny szpital /211
Organizacja służby zdrowia /214
Medycyna a demografia /215
Rola państwa i instytucji publicznych w służbie zdrowia /216

Rozdział 6
Zdrowie i choroba w Prusach 1871‑1933 /219

Organizacja służby zdrowia i edukacja medyczna, weterynaria /223
Polityka medyczna i medycyna społeczna /229
Szpitale /230
Lekarze /236
Szarlatani, znachorzy, medycyna ludowa /241
Epidemie /244
Choroby weneryczne /247
Śmiertelność niemowląt /250
Starość /252
Sytuacja zdrowotna warstw niższych /253
Kasy Chorych /256

Rozdział 7
Zdrowotne aspekty żywienia /261

Głód i obfitość /261
Swojskość i cudzoziemszczyzna /272
Chleb, czyli co jedzono /275
Kuchnia sarmacka /278
Otyłość /281
Dieta zalecana /283
Fast foody /285

Rozdział 8
Pijaństwo i alkohol /289

Polskie tabu pijaństwa /289
Alkohol w rozwoju cywilizacyjnym /299
Kościół, antyk i barbarzyńcy wobec pijaństwa /303
Klientela i pijaństwo w świecie feudalnym i mieszczańskim /306
Pijaństwo chłopów i system propinacyjny oraz bieda /320
Alkohol jako lekarstwo /324
Piwo /326
Wino /334
Wódka /335
Alkoholizm w XIX wieku /339

Rozdział 9
Używki (tytoń, kawa, herbata, czekolada, narkotyki) /351

Kawa, czekolada /352
Herbata /355
Tytoń /356
Narkotyki /365

Rozdział 10
Antykoncepcja i regulacja urodzeń w Prusach 1871‑1933 /367

Spadek urodzeń i spadek śmiertelności /367
Regulacja urodzeń i aborcja /375

Bibliografia /387